موتور احتراق داخلی (دورن سوز) چهار زمانه ترجمه انگلیسی Four-cycle-Engiue است و به موتورهایی اتلاق می‌شود که کار خود را در چهار کورس پیستون انجام می‌دهند. (حرکت پیستون از بالاترین مکان خود در سیلندر تا پایینترین جای خود در سیلندر را یک کورس پیستون می‌گویند). در بیان فنی موتورهای احتراق داخلی را موتورهای با چرخه چهار مرحله‌ای می‌گویند که معادل عبارت Four-Stroke-cycle-Engiue است.

بطور کلی موتورهای احتراق داخلی بر مبنای تعداد بخش های مختلف سیكل تولید توان در موتور به دو دسته کلی موتورهای دو زمانه و موتورهای چهار زمانه تقسیم می‌شوند. موتورهای دوزمانه از لحاظ ساختاری ساده‌ترند لیکن موتوهای چهارزمانه کارایی بیشتری دارند.

اولین قدم مهم برای توسعه موتورهای چهارزمانه در اواسط قرن نوزدهم میلادی انجام گرفت. در این زمان یک مهندس فرانسوی به نام بودورشا، چهار اصل اساسی را برای کار کردن موتورهای احتراقی ارائه کرد. در واقع توسعه این اصول و بکارگیری آن ها باعث ساخته شدن موتورهای چهارزمانه گردید. این اصول به قرار زیر هستند:

1. اتاقک احتراق باید کوچکترین نسبت سطح به حجم ممکن را داشته باشد.
2. فرایند انبساط باید تا حد ممکن سریع انجام شود.
3. تراکم در ابتدای مرحله انبساط باید تا حد امکان زیاد باشد.
4. کورس انبساط می‌بایست تا حد امکان زیاد باشد.

پس از تلاش های فراوانی که برای محقق کردن این اصول در ساخت موتورها انجام گرفت در سال 1876 یک مهندس آلمانی به نام (ان.ای.اتو) توانست موتوری را به ثبت برساند که همان چرخه چهارزمانه را به کار می‌بست. این چهار عمل عبارتند از :

1. مرحله مکش
2. مرحله تراکم
3. مرحله توان
4. مرحله تخلیه

که در اکثر موتورهای امروزی بکار می‌روند.

انواع موتورهای چهار زمانه

موتورهای چهار زمانه به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از :

• موتورهای اشتعال جرقه‌ای :

در موتورهای اشتغال جرقه ای برای مشتعل ساختن سوخت از یک جرقه استفاده می‌شود.

• موتورهای دیزل :

در موتورهای دیزل برای مشتعل ساختن سوخت از حرارت ایجاد شده در محفظه سیلندر و اتاقک احتراق استفاده می‌شود (این حرارت بالا به علت فشردگی زیاد سیال ایجاد می‌شود).

تفاوت موتورهای اشتعال جرقه‌ای و موتورهای دیزل در اینست که در موتورهای اشتعال جرقه‌ای در مرحله مکش مخلوط هوا-سوخت (که اغلب بنزین یا گاز طبیعی است) وارد سیلندر می‌شود و پس از آنکه در مرحله تراکم این مخلوط در اتاقک احتراق فشرده شد در یک زمان مناسب (زمان بندی اشتعال) عمل انفجار مخلوط مذکور بوسیله یک جرقه انجام می‌گیرد.

در حالیکه در موتورهای دیزل در مرحله مکش هوای خالی به داخل محفظه سیلندر مکیده می‌شود و در مرحله تراکم نیز فقط هوای خالی در اتاقک انفجار فشرده می‌شود لیکن میزان فشردگی در موتورهای دیزل بیشتر از موتورهای اشتعال جرقه‌ای است. این فشردگی بالا باعث ایجاد حرارت زیادی می‌گردد که به محض ورود سوخت در مرحله توان باعث احتراق آن می‌گردد.

ساختمان موتور چهارزمانه

موتورهای چهارزمانه زیر مجموعه ی موتورهای احتراق داخلی هستند. موتورهای احتراق داخلی برای کار کردن به یک سری قطعات و سیستم‌ها نظیر سیستم سوخت رسانی ، بدنه موتور، سیستم سوپاپ‌ها، سیستم خنک کننده و ... نیازمندند. لیکن موتورهای چهارزمانه دارای مکانسیم‌هایی می‌باشند که انجام چهار مرحله مکش، تراکم، توان و تخلیه را به صورت مجزا ممکن می‌سازد (در موتورهای دوزمانه مراحل مکش و توان و تخلیه و تراکم با هم انجام می‌شوند). این مکانسیم‌ها عبارتند از:

1. سیستم سوخت رسانی و تنظیم سوخت
2. سیستم سوپاپ‌ها: که عمل ورود و خروج گازها را بطور دقیق کنترل می کند
3. مانیفولد هوا و مانیفولد دود
4. سیستم زمان بندی اشتعال

طرز کار موتورهای چهار زمانه

طرز کار هر دو نوع موتورهای چهارزمانه یعنی موتورهای اشتعال جرقه‌ای و موتورهای دیزل تا حد زیادی شبیه به هم است اما در مواردی نیز با یکدیگر تفاوت دارد. در ذیل اصول کلی کار موتورهای چهار زمانه را ذکر شده است.

• مرحله اول (مرحله مکش):

در مرحله مکش، سوپاپ ورودی هوا همزمان با حرکت رو به پایین پیستون درون سیلندر باز می‌شود. با این عمل مخلوط هوا و سوخت (در موتورهای اشتعال جرقه‌ای) و هوای خالی (در موتورهای دیزل) وارد محفظه سیلندر شده و آنجا را پر می‌کند.

• مرحله دوم (مرحله تراکم):

مرحله تراکم از لحظه‌ای شروع می‌شود که پیستون از پایین‌ترین نقطه مکانی خود به سمت بالای پیستون شروع به حرکت می‌کند. در مرحله تراکم هر دو سوپاپ هوا و دود بسته‌اند. پیستون، سیال موجود در محفظه سیلندر را در داخل اتاقک احتراق واقع در سه سیلندر فشرده می‌کند.

• مرحله سوم (مرحله توان):

در مرحله توان، سیال موجود در اتاقک احتراق منفجر می‌گردد (در موتورهای اشتعال جرقه‌ای اینکار بوسیله یک جرقه الکتریکی و در موتورهای دیزل بواسطه تزریق سوخت انجام می‌شود). در مرحله توان، سوپاپ‌ها بسته‌اند. انرژی آزاد شده از سوختن مواد فسیلی باعث ایجاد نیروی فشارندگی پیستون گردیده و باعث پایین رفتن پیستون می‌شود.

• مرحله چهارم (مرحله تخلیه):

در مرحله تخلیه، گازهای ناشی از سوختن سیال تمام محفظه سیلندر را پر کرده‌اند. در مرحله تخلیه، سوپاپ دود باز می‌شود تا گازهای داغ ناشی از احتراق را از طریق مانیفولد دود از موتور خارج کند. حرکت رو به بالای سیلندر نیز به عمل تخلیه گازها کمک می‌کند.

پس از طی شدن این چهار مرحله که در دو دور چرخش میل لنگ انجام شده است. یک چرخه موتور چهار زمانه انجام شده است. برای ادامه یافتن تولید توان این چرخه دوباره به ترتیب فوق و از مرحله اول از سر گرفته می‌شود. لازم به ذکر است که اکثر موتورهای امروزی بیش از یک سیلندر دارند که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. لیکن این مراحل در همه آن ها بصورت همزمان اتفاق نمی‌افتد. مثلا هیچ وقت ممکن نیست که در دو سیلندر عمل انفجار صورت گیرد. این امر به خاطر شکل بخصوص میل لنگ و نیز کار کردن موتور است.

کاربرد موتورهای چهار زمانه

موتورهای چهارزمانه امروزه پرکاربردترین موتورهای احتراقی هستند که در طیف وسیعی از خودروها می باشد. مهمترین استفاده از موتورهای احتراق داخلی در صنعت خودرو است.