یكی از مهمترین عوامل افزایش مصرف انرژی در صنایع، عدم وجود مدیریت بر مصرف حامل های آن است. مدیریت انرژی مجموعه روش ها و اقداماتی است كه در سیستم های مختلف با هدف مصرف صحیح انرژی، بهبود بازدهی و به حداكثر رساندن منافع یا كاهش هزینه ها انجام می شود و شامل همه ابزارهایی است كه برای حصول اطمینان از مصرف كمترین مقدار انرژی برای فعالیت های جاری طراحی شده و اجرا می شوند.

   مدیریت انرژی روش های سیستمی، فنی و رفتار كاركنان را به منظور كاهش مصرف انرژی، عملیات سازمانی و در نهایت تولید محصول و خدمات تحت تأثیر قرار می دهد. یك سیستم مدیریت انرژی به گونه ای نظام مند جریان انرژی را در سازمان ثبت كرده و به عنوان مبنای اصلی برای سرمایه گذاری در بازدهی انرژی نگهداری می نماید.

تاریخچه پیدایش استاندارد های سیستم مدیریت انرژی

   پیش نویس استاندارد ISO 50001:2011 در تاریخ 15 ژوئن 2011 انتشار یافت. این استاندارد كه یك استاندارد بین المللی برای مدیریت انرژی است در حقیقت برآمده از استانداردهای منطقه ای است.

   سیر تكاملی استاندارد مدیریت انرژی در سال های2000 و  2001از كشور آمریكا و دانمارك شروع شده و در سال های 2003 تا 2009 توسط كشورهای سوئد، ایرلند، اسپانیا، كره جنوبی، آفریقای جنوبی و چین دنبال شده است.

   سرانجام در سال 2009 استاندارد مدیریت انرژی اروپای متحد به نام EN 16001:2009 ‌ تدوین و در كشورهای اروپایی به رسمیت شناخته شده و به اجرا در آمد. این استاندارد زیر بنای استاندارد بین المللی ISO 50001:2011 بوده و منجر به تدوین و انتشار آن در سال 2011 توسط سازمان بین المللی استاندارد(ISO )گردید.

   استانداردEN16001:2009 كه به تشریح عناصر مورد نیاز برای ایجاد یك سیستم مدیریت انرژی می پردازد برپایه چرخه PDCA بنا نهاده شده و به راحتی با سایر استاندارد های مدیریتی به خصوص ISO 14001 سازگار است.

  استانداردISO 50001:2011 كه تكامل یافته نسخه اروپایی EN 16001 است به تشریح الزامات برای استقرار یك نظام مدیریت انرژی می پردازد كه هدف آن پیروی از رویكردی سیستماتیك برای رسیدن به بهبود مستمر عملكرد انرژی (شامل بازدهی، استفاده و مصرف حامل های انرژی ) است.

   این استاندارد، الزامات قابل كاربرد برای استفاده و مصرف حامل های انرژی یك سازمان را تشریح می نماید. این موارد شامل اندازه گیری انرژی، مستند سازی و گزارش دهی، فعالیت های طراحی و تامین تجهیزات، سیستم ها فرایند ها و پرسنل تأثیر گذار بر عملكرد انرژی سازمان هستند. این استاندارد با استاندارد ISO 14001 و ISO 9001 همخوانی بسیار داشته و نیازمندی های EN 16001 را نیز پوشش می دهد. بنا براین سازمان با استقرار آن می تواند ادعای انطباق با EN 16001 را نیز داشته باشد.

ساختار استاندارد ISO 50001:2011

ساختار این استاندارد به شرح زیر و بر مبنای چرخه PDCA است:

1.طرح ریزی

   این مرحله شامل فعالیت های بازنگری انرژی و استقرار خطوط مبنای انرژی، شاخص های عملكرد انرژی سازمان، تعریف خط مشی، اهداف كلان و خرد و برنامه های انرژی است.

2.اجرا

   پیاده سازی برنامه های مدیریت انرژی و سایر مستندات تدوین شده

3.بررسی

   انجام پایش و اندازه گیری فرآیندها و مشخصه های اصلی عملیات تأثیر گذار بر استفاده، مصرف، عملكرد انرژی و مقایسه آن با مقادیر تعیین شده در خط مشی و اهداف

4.اقدام

   انجام اقداماتی برای بهبود عملكرد انرژی

بر این اساس عناصر این سیستم مدیریتی به شرح زیر است:

1-                 دامنه كاربرد

2-                استاندارد مرجع

3-                تعاریف و واژگان

4-                الزامات سیستم مدیریت انرژی

4-1- الزامات عمومی

4-2- مسئولیت مدیریت

4-3- خط مشی انرژی

4-4- طرح ریزی انرژی

4-5- اجرا و عملیات

4-6- بررسی

4-7- بازنگری مدیریت

مزایای استقرار سیستم مدیریت انرژی:

1-كاهش هزینه ها

   افزایش هزینه ها موجب كاهش سودآوری شركت می گردد با توجه به تحقیقات انجام شده توسط كشورهای اروپایی از جمله آلمان، با استقرار نظام مدیریت انرژی (ENMS ) سازمان ها می توانند مقادیر چشمگیری از هزینه های انرژی را در سال های اوّل استقرار به وسیله شناسایی نظام مند نقاط ضعف در مصرف انرژی و پتانسیل های بهبود و پرداختن به آن ها صرفه جویی نمایند.

همچنین سرمایه گذاری بر روی سیستم های هوای فشرده، پمپ ها، سیستم تهویه و انتقال هوا، سیستم سرمایشی و گرمایشی و سیستم انتقال مواد 5 تا 50% كاهش در مصرف انرژی را در کشورهای اروپایی نشان می دهد.

2-حفاظت از محیط زیست

   مدیریت انرژی اثربخش، عنصری مهم برای كاهش گاز های گلخانه ای به شمار می رود و این سیستم می تواند در كنار نظام مدیریت زیست محیطی شركت با ارائه كنترل های عملیاتی انرژی و با تعریف اهداف كلان و خرد انرژی موجب كاهش آلودگی های محیط زیست و مصرف منابع گردد.

3-بهبود تصویر عمومی شركت

   یك سازمان با استقرار نظام مدیریت انرژی و اخذ گواهینامه می تواند به عموم مردم و به ذینفعان نشان دهد كه نسبت به بازدهی انرژی بسیار حساس بوده و بنابر این از محیط زیست نیز حفاظت می كند.

همچنین سایر فواید حاصل از ISO 50001 به شرح زیر می باشد:

• ایجاد چارچوبی برای گنجاندن بازدهی انرژی در رویه های مدیریتی
• ایجاد نظامی جهت اندازه گیری، مستندسازی و گزارش دهی بهبود میزان مصرف حامل های انرژی
• ·شفافیت و انتقال اطلاعات در زمینه مدیریت منابع انرژی
• ·تشخیص بهترین عملکردها و رفتارهای مناسب در حوزه مدیریت انرژی
• ·ارزیابی و اولویت بندی اجرای فناوری های کارآمد در زمینه انرژی

مراحل انجام پروژه نگهداری و بهبود نظام مدیریت انرژی ISO 50001:2011:

مراحل استقرار نظام مدیریت انرژی به شرح زیر است:

• مرحله اول: شناسایی وضعیت موجود

   دراین مرحله كه به منظور شناخت وضع موجود شركت و برنامه ریزی انجام می شود گروه مشاور به همراهی مسئولین مرتبط شرکت ضمن بازدید اولیه از فرایندهای مختلف شرکت به ارزیابی فرایندهای شرکت براساس استاندارد  ISO 50001 پرداخته و ضمن شناخت قسمت های مختلف و تعیین محدوه استقرار سیستم مدیریت انرژی

• مرحله دوم: آموزش کارکنان

   با توجه به ضرورت آموزش و فرهنگ سازی در آمادگی کارکنان برای همکاری در اجرای سیستم، در این مرحله سر فصل دوره های آموزشی برای مدیران، کارشناسان و سایر کارکنان شرکت تهیه و ارائه می گردد.

• مرحله سوم: طرح ریزی و مستند سازی سیستم مدیریت انرژی

   در این مرحله نظام های مدیریت شرکت شامل نظامنامه ها، روش های اجرایی ودستورا العمل ها مورد مطالعه و بررسی قرار خواهد گرفت و فصول مشترک مستندات سیستم های موجود با استاندارد مدیریت انرژی شناسایی و تعیین می گردد. این فصول مشترک، از مستندات عمومی که مقداری از آن در فاز اول مورد توجه قرارگرفته مانند کنترل مستندات، آموزش و کنترل سوابق تا روش های مربوط به پایش واندازه گیری وکنترل های عملیات را شامل می گردد. پس از آن با مشاوره و همکاری کمیته انرژی مدارک خاص نظام مدیریت انرژی با توجه به استاندارد مربوطه دراین مرحله تعیین و مورد بازنگری قرار می گیرد..

• مرحله چهارم:استقرار مستندات سیستم مدیریت انرژی

   دراین مرحله نحوه به اجرا درآوردن مستندات تدوین شده، تشریح و ابهامات آن برطرف خواهد شد و ضمن اجرای آن ها نواقص احتمالی برطرف خواهد شد. در این فاز، سوابق مورد نیاز برای اثبات بهبود سیستم و کفایت و اثربخشی آن از ابتدای پروژه جمع آوری و مطابق روش اجرایی کنترل سوابق سازمان توسط مسئولین فرایندهای مرتبط نگهداری خواهد شد.

• مرحله پنجم: ممیزی صدور گواهینامه سیستم مدیریت انرژی

   در این مرحله سازمان پس ا ز انجام ممیزی داخلی و تشکیل جلسه بازنگری مدیریت و رفع اشکالات عمده در سیستم مدیریت انرژی خود نسبت به انجام ممیزی خارجی سیستم مدیریت انرژی و دریافت گواهینامه آن از یک مرجع معتبر اقدام می نماید.