بویلر یا همان دیگ وسیله ایست که در آن سیال عامل (معمولاً آب) گرم شده و یا به نقطه‌ی جوش خود می‌رسد. بویلر را می‌توان به صورت یک مخزن تحت فشار که سیال در آن به درجه حرارت مورد نظر رسیده و مورد استفاده قرار می‌گیردنیز تعریف نمود. در دید کلی، بویلر یک مخزن (Vessel) بسته است که در آن به آب و یا سیالات دیگر حرارت داده می‌شود و سیال لزوماً جوشیده نمی‌شود. سیال حرارت داده شده از بویلر خارج می‌شود و در فرآیندهای مختلف و یا گرمایش استفاده می‌شود.

همانطور که گفته شد بویلرها معمولاً برای گرم کردن و یا جوشاندن و بخار کردن آب مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر بویلر برای گرم کردن آب مورد استفاده قرار گیرد به آن دیگ آب گرم گفته می‌شود و اگر برای جوشاندن آب و تولید بخار باشد به آن دیگ بخار می‌گویند.

دسته‌بندی بویلرها

   رایج‌ترین نوع دسته‌بندی بویلرها، بویلرهای فایرتیوب و بویلرهای واترتیوب است. اما برای بویلرها دسته‌بندی‌های مختلفی وجود دارد که به شرح زیر می‌باشند:

1- از نظر کاربرد بویلر:

• تولید برق
• حمل و نقل (لوکوموتیو)
• گرمایش و سرمایش
• پخت مواد
• ...

• استریل کردن مواد (اتوکلاو)
• سالن رنگ رزی
• صنایع مواد غذایی (پخت مواد، تخمیر نان و ...)
• چرم سازی
• در استخر (سونای بخار)
• در عملیات Curing بتن
• صنایع پتروشیمی

2- از نظر فشار کاری بویلر:

• فشار پایین تا متوسط
• فشار بالا
• فشارهای فوق بحرانی.

   مقادیر عددی مربوط به این دسته‌بندی با توجه به نوع بویلرها و خانواده آن‌ها متفاوت است.

3- از نظر محل تولید شدن بخار (درون لوله‌های بویلر یا خارج از لوله‌ها):

• واترتیوب water tube
• فایرتیوب fire tube

   در نوع فایرتیوب، بخار در بیرون لوله‌ها تشکیل می‌شود و گازهای داغ، درون لوله‌ها حرکت می‌کنند اما در بویلرهای واترتیوب، بخار درون لوله‌های بویلر تشکیل‌شده و گازهای داغ در خارج از لوله‌ها حرکت می‌کنند.

4- از نظر نوع سوخت مصرفی در بویلر:

• گاز
• مایع
• جامد

   در بویلر های امروزی سوخت اصلی گاز طبیعی است. در لوکوموتیوهای قدیمی از سوخت جامد استفاده می‌گردیده است.

5- از نظر نوع سیرکولاسیون سیال:

• طبیعی
• یک‌طرفه‌ی اجباری
• ترکیبی

   این دسته‌بندی بیشتر در مورد بویلرهای water tube کاربرد دارد. در صورت استفاده از سیرکولاسیون طبیعی هزینه‌ای برای سیرکولاسیون سیال درون لوله‌های بویلر پرداخت نمی‌گردد. از روش‌های ترکیبی برای اطمینان از سیرکولاسیون درون لوله‌ها استفاده می‌شود. از روش یک‌طرفه‌ی اجباری زمانی استفاده می‌شود که درون بویلر درام قرار ندارد.

6- از نظر نحوه‌ی ساخت بویلر:

• ساخته شده در محل (field-erected)
• ساخته شده در کارخانه (workshop-assembled)

   صنایع بزرگ و بخش‌هایی مثل نیروگاه‌ها، معمولاً از دسته field-errected استفاده می‌کنند. بویلرهای کوچک fire tube با ظرفیت تا 30 تن در ساعت به صورت ساخته شده در کارخانه است. بویلرهای water tube نیز با ظرفیت‌های بالایی که دارند، به هر دو صورت ساخته شده در کارخانه و ساخته شده در محل موجود می‌باشند. لازم به ذکر است که تصمیم‌گیری در مورد نحوه‌ی ساخت بویلرها، بر اساس هزینه و توانایی انتقال آن‌ها صورت می‌گیرد.

اجزای تشکیل دهنده دیگ بخار

   یک دیگ بخار در حالت کلی دارای پوسته یا بدنه یا شل، کوره اصلی و فرعی و لوله‌های پاس‌های حرارتی و اجزا و اتصالات دیگر است.

   برخی از تجهیزاتی که یک دیگ بخار می‌تواند داشته باشد عبارت‌اند از:

• هوا رسانی دیگ
• ساختمان بدنه دیگ بخار که شامل موارد زیر است:
  • بدنه خارجی دیگ بخار
  • کوره و اتاقک احتراق
  • لوله‌ها
  • تمیزکاری و کنترل دیگ
  • نصب دستگاه‌های خارجی دیگ بخار
• تجهیزات و اتصالات دیگ بخار
• مشعل مایع سوز
• جرقه زن الکتریکی گازی
• اصول کار پمپ و عرضه سوخت
• روش کنترل مشعل خودکار
• مشعل‌های دو سوخته گاز و مایع
• کنترل هوا و سوخت
• سوئیچ‌های فشار گاز
• آزمایش شیرهای گاز توسط ازت به صورت خودکار
• پمپ‌های تغذیه
• وسایل کمکی دیگ‌های بخار:
  • کنترل مدوله فشار
  • تنظیم دستگاه کنترل فشار
  • کلید حد فشار
  • قرار دادن حد فشار در اندیکاتور اصلی
  • کنترل سطح آب دیگ بخار
  • کنترل‌کننده پمپ تغذیه و نخستین مرحله کمبود سطح آب و اعلام خطر
  • کنترل مدوله سطح آب
  • محفظه شناور
  • شیر کنترل مدوله
  • جعبه کنترل
  • بالا آمدن سطح آب در داخل دیگ (کاهش نسبت تبخیر)
  • پائین آمدن سطح آب در داخل دیگ بخار ( افزایش نسبت تبخیر)
  • کنترل‌کننده دوتایی سطح آب
  • کنترل‌کننده سطح آب خیلی کم