بر اساس تحقیقات انجام شده از سوی مرکز تحقیقات سرطان، بنزن از جمله ترکیباتی است که در فهرست خطرناک ترین مواد سرطان زا قرار دارد. این در حالی است که براساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست ذرات با قطر کمتر از 2.5 میکرون ـ که بنزن و مواد آروماتیک هم در این گروه قرار می گیرند ـ از مهم ترین عوامل ایجاد آلودگی هوا در کلانشهرها هستند. بدون تردید بهبود کیفیت سوخت خودروها اعم از بنزین و گازوئیل در بهبود شرایط کیفی هوای کلانشهرها و در نتیجه سلامت ساکنان این شهرها نقش بسیار مهمی دارد.

   بنزین و گازوئیل از پرمصرف ترین سوخت هاست. مهم ترین آلاینده هایی که در نتیجه سوختن بنزین در خودروها وارد محیط زیست می شود عبارتند از دی اکسیدگوگرد، اکسیدهای کربن، گوگرد و نیتروژن، ترکیبات حلقوی و بنزن. این ترکیبات وارد محیط زیست شده و پیامدهایی به همراه دارد که مهم ترین این پیامدها آلودگی هواست. بر همین اساس روز به روز تلاش می شود استانداردهایی که درباره سوخت مورد نیاز خودروها در نظر گرفته می شود مورد بازنگری قرار گیرد تا استانداردهای سختگیرانه تری برای بنزین و گازوئیل به عنوان سوخت مصرفی خودروهای درون شهری و برون شهری اعمال شود. هدف از در نظر گرفتن استانداردهای سختگیرانه این است که در نهایت مصرف این سوخت ها برای بشر و محیط زیست با آلودگی کمتری همراه باشد.

   ملاک های مورد توجه برای سوخت

   یکی از مشخصه ها عدد اکتان است. هر چه عدد اکتان سوخت مصرفی در خودروها بالاتر باشد این سوخت از استاندارد بالاتری برخوردار است. بر اساس استاندارد یورو 4، عدد اکتان بنزین باید بین 91 تا 95 باشد. عدد اکتان نشان دهنده آرام سوزی و خشک سوزی سوخت مصرفی است.

   در ایران در حال حاضر استاندارد یورو 4 به عنوان استاندارد مطلوب مطرح است.

   مشخصه ای که در اعمال استاندارد برای سوخت مصرفی در خودروها مورد توجه است مقدار بنزن موجود در سوخت است. بنزن ماده ای سرطان زا و بسیار خطرناک است. براساس استاندارد یورو 4 میزان بنزن مجاز در سوخت بنزین حداکثر یک درصد است.

   یکی از مشخصات و ویژگی هایی که در سوخت بنزین حد مجازی برای آن در نظر گرفته شده مواد آروماتیک و حلقوی است که براساس استاندارد یورو 4 مقدار مجاز در نظر گرفته شده برای این گروه از ترکیبات حداکثر 35 درصد است. الفین از دیگر ترکیبات شیمیایی است که برای آن محدوده استانداردی در نظر گرفته شده است. در بنزین با استاندارد یورو 4 حداکثر 18 درصد الفین به عنوان حد مجاز در نظر گرفته شده است.

   از دیگر ویژگی های بسیار مهم برای سوخت بنزین مصرفی در خودروها میزان گوگرد موجود در آن است که بر اساس استاندارد یورو 4 میزان گوگرد نباید بیش از 50ppm باشد (ppm واحد در یک میلیون). این در حالی است که در استانداردهای قبلی میزان مجاز در نظر گرفته شده برای گوگرد موجود در سوخت خودرو ها 100 تا 200 یا حتی 600ppm در نظر گرفته می شد. استاندارد یورو 4 از جمله استانداردهای سختگیرانه است که در تعیین این استاندارد حد مجاز در نظر گرفته شده برای بسیاری از ترکیبات بیماری زا که به افزایش آلودگی در شهرهای بزرگ منجر می شود تغییر پیدا کرده است.

   در مورد سوخت گازوئیل سختگیری ها در مقایسه با سوخت بنزین به مراتب کمتر است. زیرا بیشتر خودروهایی که در محدوده شهرها تردد می کنند بنزین سوز هستند. یکی از مهم ترین ویژگی های مورد نظر برای گازوئیل میزان سولفور موجود در سوخت است که براساس استاندارد یورو 4 میزان سولفور موجود در گازوئیل نباید بیش از 50ppm باشد. مشخصه های دیگری نیز در تعیین استاندارد برای گازوئیل مورد توجه است که در مقایسه از اهمیت کمتری برخوردار است.

   استانداردهای آلایندگی یورو برای سوخت خودرو

   استاندارد آلایندگی یورو که از یورو 1 شروع شده و اکنون به یورو 6 رسیده است، حداکثر مقدار مجاز برای انتشار گازهای آلاینده خودروهای جدید (ناشی از سوخت بنزین و گازوئیل) که در اتحادیه اروپا فروخته می شود، تعریف می کند. در این استانداردها انتشار اکسیدهای نیتروژن، هیدروکربن ها، هیدرو کربن های بدون متان، مونوکسید کربن و ذرات معلق در نظر گرفته شده است. مقادیر مجاز در این استاندارد براساس میزان وزن آلودگی خروجی به تفکیک آلاینده (برحسب گرم) بر مسافت طی شده (بر حسب کیلومتر) و بر اساس گروه خودرو و نوع سوخت مصرفی بیان می شود.

   افزایش عدد یورو در استاندارد سوخت به معنی اعمال سختگیری های بیشتر است. وقتی بنزین و گازوئیل در موتور خودرو می سوزد گاز خروجی از لوله اگزوز خودرو می تواند موجب آلودگی محیط شود. هر چه فرآیند تصفیه سوخت بهتر انجام شده باشد مواد ناخالص بیشتری از ترکیب سوخت حذف می شود و بر این اساس استاندارد سوخت بالاتر خواهد بود.

       استاندارد یورو 4

       استاندارد سوخت یورو 4 اروپا سال 2005 تعریف شده است. سوخت دارای این استاندارد باید حداکثر دارای 35 درصد مواد آروماتیک، 18 درصد ترکیبات الفین، یک درصد بنزن، 2.7 درصد اکسیژن و 50ppm سولفور باشد. این سوخت به طور کامل بدون سرب است و عدد اکتان آن نیز بین 91 تا 95 است.

       استاندارد یورو 5

       استاندارد یورو 5 اروپا سال 2009 معرفی شد. بر اساس این استاندارد سوخت یورو 5 حداکثر دارای 35 درصد مواد آروماتیک، 18 درصد الفین، یک درصد بنزن، 2.7 درصد اکسیژن و 10ppm سولفور است. این سوخت بدون سرب است و عدد اکتان آن بالاتر از 95 است.

   کاهش آلودگی هوا نیازمند همکاری است

   باید توجه داشت که فقط توجه به استاندارد سازی سوخت کفایت نمی کند، بلکه باید این استاندارد سازی در فرآیند تولید خودروهای جدید نیز مورد توجه قرار گیرد. بخشی از آلاینده ها در نتیجه ناقص سوزی سوخت در موتور خودرو ایجاد می شود. به عبارت دیگر باید موتور خودرو با سوخت مصرفی تطابق داشته باشد، زیرا در غیر این صورت موتور خودرو درست کار نمی کند و همچنان شاهد انتشار بیش از اندازه آلاینده ها در محیط خواهیم بود.

   در نهایت می بایست گفت که کاهش آلودگی هوا و پیامدهای آن هدفی است که دستیابی به آن مستلزم همکاری سازمان ها و نهادهای مختلف است. خودروسازها نیز از جمله سازمان هایی هستند که در رسیدن به این هدف نقش مهمی ایفا می کنند. خودروسازها باید خودروهایی با موتور مناسب تولید کنند. خودروهای جدید باید مجهز به موتوری باشد که بتواند با بنزین استاندارد یورو 4 کار کند. اگر در موتور خودرو اشکالات یا نواقصی وجود داشته باشد نمی تواند با این سوخت کار کند. برای خودروهای قدیمی که موتورشان با این سوخت سازگاری ندارد می توان از مبدل های کاتالیستی استفاده کرد که روی اگزوز خودرو قرار می گیرد و گازهای آلاینده را تصفیه می کند. توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی از دیگر راهکارهایی است که می تواند مسیر رسیدن به این هدف را هموار سازد. باید توجه کرد عامه مردم نیز نباید چنین تصور کنند که در محقق شدن این هدف نقشی ندارد. آنها می توانند با همکاری در زمینه های مختلف، محیط زیست را از این معضل نجات دهند.

   بنزین بدون رنگ است

شاید ذکر این نکته نیز خالی از لطف نباشد با وجود اینکه بسیاری تصور می کنند رنگ بنزین می تواند شاخصی برای شناسایی نوع و استاندارد بنزین تولید شده باشد، اما جالب است که رنگ بنزین هیچ اثری در تعیین نوع استاندارد آن ندارد. اساسا بنزین بدون رنگ است و تولیدکنندگان با هدف ارزیابی بنزین تولید شده در پالایشگاه به آن رنگدانه اضافه می کنند. بنابراین ممکن است حتی بنزین یورو 4 براساس انتخاب تولیدکننده به رنگ های متفاوتی عرضه شود. رنگ بنزین نشان دهنده کیفیت بنزین نیست. بلکه این قراردادی بین تولیدکننده هاست که رنگ بنزین را مشخص می کند و در کیفیت هیچ تاثیری ندارد.

البته گاهی نیز تولیدکنندگان براساس قراردادی تصمیم می گیرند؛ برای مثال بنزین مطابق با استاندارد یورو 4 را به رنگ سبز یا صورتی به جایگاه ها عرضه کنند.