بحث انرژی‌های نو و تجدیدپذیر سال‌هاست که در ایران باز شده اما واقعیت این است که این بخش از فناوری علیرغم پیشرفت‌های ملموس و ظرفیت‌های قابل‌تعمق کشور کماکان در بخش خصوصی به نوعی مهجور مانده و علت آن هم شاید دیدگاه لوکس و غیراقتصادی است که اغلب در پس زمینه‌ تصورات نسبت به این نوع از انرژی‌ها وجود دارد. توافق حاصل از کنفرانس پاریس یکی از مواردی است که لزوم توجه به این مساله را در کشور ما دوچندان می‌کند.

ردپای سلول‌های انرژی خورشیدی را امروز می‌توان در نقاط مختلف شهرهای بزرگ کشور از جمله در پارک پردیسان تهران، پشت‌بام برخی از منازل یا حتی تعدادی از بانک‌ها، برخی از تابلوهای تبلیغاتی یا در معدودی از پارک‌ها مشاهده کرد. اما واقعیت این است که ظرفیت تولیدی کشور ما بسیار بیشتر از این حرف‌هاست و بنابراین ضروری است که توجه به این مساله دوچندان گردد. برعکس دیدگاه عمومی شایع انرژی‌های نو و تجدیدپذیر نه‌تنها مولد و عملی بلکه حتی در اکثر مواقع به صرفه و در عین حال اقتصادی‌ هستند و درست به همین دلیل است که کارشناسان محیط‌زیست کشور نظر به ظرفیت‌های موجود بر لزوم استفاده هرچه بیشتر از آن‌ها تاکید می‌کنند.

عزم جدی ایران برای افزایش ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر

چند ماه پیش همزمان با امضای توافق‌نامه همکاری انرژی‌های پاک میان شرکت اسپانیایی بستر(Bester Company) و طرف ایرانی، یک کارشناس انرژی‌های نو به نام «اسمیتی میتال» (Smiti Mittal) در وب‌سایت «فناوری پاک» (Clean Technica) این‌طور نوشت: «ایران درصدد است که ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر خود را تا سال ۲۰۱۸ میلادی تا حدود ۵ گیگاوات افزایش دهد و بخش اعظم آن هم از طریق فناوری انرژی بادی تامین خواهد شد. دولت ایران در تلاش است تا با برداشتن یک گام برجسته ظرفیت بهره‌برداری از انرژی خورشیدی را حداقل ۵۰۰ مگاوات ارتقاء بخشد و همه‌ی این‌ها در حالی است که ساخت و راه‌اندازی نیروگاهی به ظرفیت ۴۰۰ مگاوات پیش‌تر آغاز و ضمناً قراردادهای پروژه‌های ۹۰۰ مگاواتی نیز امضاء شده است.»

میتال یکی از مهندسان مشاور شرکت انگلیسی «موت‌مک‌دونالد» (Mott MacDonald Group) است که در زمینه‌ انرژی‌های تجدیدپذیر بالاخص سلول‌های انرژی خورشیدی، ساختمان‌های سبز و سوخت‌های بیولوژیکی تخصص و تجربه فراوانی دارد. این کارشناس باور دارد که ایران نه‌تنها در حال حاضر انگیزه‌ کافی دارد بلکه حتی از ظرفیت خوبی هم برخوردار است.

در ۲۷ آبان امسال مقاله‌ دیگری در مورد ایران به قلم همین نویسنده در وبسایت فناوری پاک منتشر گردید که در آن به پروژه‌ی ساخت نیروگاه خورشیدی در استان تهران و با همکاری مهندسان آلمانی اشاره شد. این قرارداد که به تازگی توسط وزیر نیرو امضاء شده، شرکت آلمانی را موظف به ساخت یک نیروگاه خورشیدی با ظرفیت تقریبی ۱۲۵۰ گیگاوات می‌کند. تاکنون نام این شرکت آلمانی که قرار است چندین نیروگاه خورشیدی را در استان‌های مختلف کشور راه‌اندازی کند، اعلام نشده اما آن‌طور که از خبرها استناد می‌شود، برمبنای این قرارداد پروژه‌های خورشیدی به ظرفیت ۵۰۰ مگاوات در استان تهران (پروژه ۱۵۰ مگاواتی در کهریزک، ۲۰۰مگاواتی در ورامین و ۱۵۰ مگاواتی در ملارد) و ۷۵۰ مگاواتی در اصفهان مرکزی و شمال غربی تبریز در دستورکار قرار خواهند گرفت و انتظار می‌رود تا پایان اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۶ هم به اتمام برسند.

اسمیتی میتال در مقاله‌ی خود چنین جمع‌بندی می‌کند که این پروژه تنها بخشی از هدف بلندمدت دولت ایران برای استقرار نیروگاه‌هایی به ظرفیت تقریبی ۵ گیگاوات است. وی ضمناً به اجرای پروژه‌ی نیروگاه بادی با ظرفیت ۵۰۰ مگاوات و پروژه‌های بیومس با ظرفیت ۱۰۰ مگاوات که پیش‌تر آغاز شده، اشاره می‌کند و می‌نویسد: «در حال حاضر چندین شرکت خارجی درصدد هستند تا در بازار انرژی‌های پاک ایران سرمایه‌گذاری کنند. شرکت‌های آلمانی از جمله مهمترین گروه‌هایی هستند که انتظار دارند تا سال آینده بتوانند برنامه‌ی ساخت نیروگاه‌های بادی‌شان را در ایران اجرایی کنند. در ضمن کنسرسیوم شرکت‌های ایران، هندوستان و کره جنوبی نیز تشکیل شده و درصدد است تا در استان خوزستان و با صرف هزینه‌ای معادل ۱۰ میلیارد دلار پارکی موسوم به پارک انرژی بسازد و نکته جالب هم اینجاست که ظرفیت انرژی خورشیدی پیش‌بینی شده برای این مجموعه یک گیگاوات تخمین زده شده است.»

خوشبختانه توجه به مساله‌ی انرژی‌های پاک در کشور رو به گسترش است. دولت مصمم است با جذب متخصصان خارجی و داخلی هرچه محکم‌تر در این عرصه گام بردارد. اما هنوز انرژی‌های پاک آن‌طور که باید و شاید جدی گرفته نمی‌شوند از جمله می‌توان به جای خالی سرمایه‌گذاری هر چه بیشتر بخش خصوصی و دولتی در این عرصه اشاره کرد.

کشور ما ایران یکی از کشورهایی است که نه‌تنها بر روی «کمربند خورشیدی» (Solar Belt) واقع شده بلکه در عین حال جزء کشورهایی است که پتانسیل بسیار بالایی برای استفاده از انرژی خورشیدی دارند. پروژه‌های امکان‌سنجی نشان می‌دهند که سایر عناصر لازم برای این کار نیز در کشور ما وجود دارد، بعنوان مثال می‌توان از دسترسی به منابع غنی سیلیکون در ۹۰ درصد از زمین‌های کشور یاد کرد. سیلیکون همان ماده‌ی خامی است که برای تولید سلول‌های فتوولتائیک مورد استفاده قرار می‌گیرد. منظور از فتوولتائیک پدیده‌ای است که در اثر آن انرژی تابشی مستقیماً به انرژی الکتریکی تبدیل می‌شود. یک فاکتور مهم دیگر امکان دسترسی به زمین‌هایی است که عملاً هیچ کاربری خاصی ندارند و می‌توانند به راحتی برای نصب و استقرار سیستم‌های خورشیدی مورد استفاده قرار گیرند.

از جمله ویژگی‌های مثبت سیستم‌های فتوولتائیک قابلیت آن‌ها در انتخاب توان‌های مختلف، سازگاری‌شان با سیستمهای الکتریکی موجود (AC/DC) ، عدم نیاز آن‌ها به سوخت و یا شبکه سراسری برق و در عین حال عدم آلودگی محیط‌زیست است. کارشناسان باور دارند که جایگزینی تدریجی انرژی‌های پاک بالاخص انرژی خورشیدی با سوخت‌های فسیلی برای کشور ما به دلیل ارزش‌های افزوده‌ای که به همراه دارد، یک اقدام موثر و در عین حال ضروری است. ایران می‌تواند و باید امنیت انرژی خود را در درازمدت افزایش دهد و لازمه‌ی اینکار تغییر مسیر از سمت سوخت‌های فسیلی به سمت انرژی‌های پاک است. نباید فراموش کرد که اشتغال‌زایی موثر حاصل از این تغییر رویه، حفاظت از محیط‌زیست و توسعه‌ی پایدار همه و همه از جمله دستاوردهایی این تغییر رویه است.

ایران یکی از اعضاء کلوپ جهانی تولیدکنندگان انرژی بادی

ایران در سال ۱۹۹۴ یعنی درست ۲۱ سال پیش با نصب توربین‌های (۲X550 KW) به کلوپ جهانی تولیدکنندگان انرژی بادی پیوست. بر اساس تحقیقاتی که تاکنون در این زمینه در کشور انجام شده، ظرفیت فنی و عملی ایران برای استفاده از انرژی بادی بیشتر از ۱۴۰ هزار مگاوات تخمین زده شده که از این میزان ۲۰ هزار مگاوات را می‌توان بصورت کاملاً اقتصادی تولید کرد. ظرفیت‌های موجود در کشور نشان می‌دهد که تغییر مسیر و استفاده از انرژی بادی در ایران در اصل یک وظیفه‌ی استراتژیک است. از جمله دستاوردهای ایران در این عرصه می‌توان به ساخت نیروگاه بادی منجیل با ظرفیت ۱۰۰ مگاوات، ساخت نیروگاه بادی بینالود با ظرفیت ۲۸.۴ مگاوات، استقرار توربین‌های بادی (۱۵X 660 KW) در مناطق بادخیز کشور از جمله در اصفهان، اردبیل، ماهشهر، استان فارس، زابل و توربین‌های (۱۹۸۰ KW) در تبریز و دو توربین دیگر در منطقه‌ی خواف، افزایش ظرفیت تولید توربین‌های (۶۶۰ KW- S47) از مرز ۲۰٪ به ۸۰٪ در طی دو سال گذشته و در مقیاس خانگی و بسیاری موارد ریز و درشت دیگر اشاره کرد.

سایر ظرفیت‌های قابل‌تامل در ایران

سلول‌های سوختی و هیدروژنی، انرژی زمین‌گرمایی یا ژئوترمال و انرژی حاصل از زیست توده یا بیومس جزء سایر اشکال انرژی‌های پاک هستند که در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته‌اند. لازم به یادآوری است که کلیه اشکال مذکور انرژی‌های پاک که بدان‌ها اشاره شد، انجام مطالعات و تحقیقات فراوانی را طلب می‌کنند و این مطالعات پیش‌زمینه‌ی استفاده از انرژی‌های پاک هستند. یکی از مشکلات کنونی سازگار کردن این منابع انرژی با سیستم فعلی مصرف انرژی است و به همین منظور است که چندین سال است نه‌تنها در ایران بلکه در سطح جهان مطالعات گوناگونی در راستای بررسی و حل این معضل انجام شده و کماکان هم ادامه دارد. سازمان انرژی‌های نو ایران (سانا) به عنوان متولی انرژی‌های نو در کشور تا امروز فعالیت‌های وسیعی را در راستای ترویج، توسعه و اشاعه‌ی فرهنگ انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران آغاز کرده اما این مسیر تازه آغاز شده و امید است که ظرفیت‌های کشور و بالاخص تعهدات بین‌المللی زیست‌محیطی، ما را هرچه بیشتر به سمت استفاده از انرژی‌های پاک سوق دهد.