اثر دما بر روی عملکرد سلول های خورشیدی در تصویر زیر مشخص شده است. ولتاژ و جریان سلول، که نشان دهنده توان خروجی است با دمای محیط نسبت عکس دارد. به عبارت دیگر با افزایش دمای محیط، ولتاژ خروجی کاهش می یابد. در نتیجه افزایش دما در نهایت موجب کاهش ولتاژ مدار باز می­ شود.

در اکثر سلول های سیلیکونی توان خروجی حدود ۰٫۵ درصد به ازای هر درجه افزایش دما کاهش می آید. و در سلول های کریستال با راندمان بالا حدود ۰٫۳۵ درصد و در سلول های امورفوس این مقدار بین ۰٫۲ تا ۰٫۳ است. در طراحی سیستم های سولار در مناطق گرمسیری باید به تغییرات گرمایی نگاه ویژه­ای داشت.

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض حرارت محیط ممکن است سبب تدریجی توان خروجی و تضعیف دائمی و زودهنگام پنل شود. بطور کلی منظور از دمای سلول دمای درونی اتصالات PN  است. دمای سلول از سرعت بالا  و تشعشات خورشیدی، رطوبت و مشخصات صفحه خورشیدی تاثیر می­ پذیرد. در طراحی سامانه خورشیدی “ضریب دمای سلول” در محاسبه جبران سازی دما در تشعشعات خورشیدی و هم چنین دماهای محیطی استفاده می­ شود.

(TCELL=TAMB+(TRISE*E

• TCELL =دمای سلول بر حسب درجه سانتیگراد
• TAMB =دمای محیط
• TRISE= ضریب افرایش دما
• E= تشعشات خورشیدی بر حسب کیلووات

مثلا در دمای ۳۲ درجه و ضریب دمای ۲۶ درجه و هم چنین تشعشع ۱۰۵۰کیلووات بر متر مربع داریم:

(TCEL= 32+(26*1.05

استاندارد راندمان تولید انرژی

راندمان تبدیل انرژی در سلول های خورشیدی به چند عامل از جمله شرایط جوی، دمای محیط و اندازه طیف تشعشعات بستگی دارد.

اما در شرایط تست مرسوم به STC در تابش ۱kw/m2 و توزیع مشابه طیف عبوری خورشید از اتمسفر (حدودا ۱٫۵ AM) و دمای ۲۵ درجه سانتیگراد انجام می شود. در این هنگام توسط بار متغییر متصل به پنل حداکثر توان بدست می آید.

راندمان در سلول های مختلف متفاوت است برای مثال راندمان در سلول های سیلیکونی چند پیوندی و در شرایط تست در ازمایشگاه تا ۴۲٫۸ درصد می­رسد در صورتی که در سلول های غیر سیلیکونی ۶ تا ۸ درصد و در سلول های چند کریستالی حدود ۱۴ الی ۱۹ درصد است.

برای رسیدن به راندمان بالاتر احتیاج بکارگرفتن مواد گرانبهایی از قبیل گالیوم، ارسنید، انیدوم سلنید و هزینه ساخت سلول های چند پیوندی است.

اثرات اقلیمی بر روی پنل خورشیدی

انرژی تشعشع یافته از سطح خورشید به شکل نور و گرما  در فضا منتشر می شود. علاوه بر آن واکنش گداخت هسته ای نیز فوتون های با انرژی بالا آزاد می کند. تابش خورشید با طلوع و غروب خورشید افزایش و کاهش می­ یابد اما تغییرات آن وقتی فاصله زمین از خورشید تغییر می ­کند بیشتر است.

مقدار کاهش تشعشع با افزایش فاصله خورشید تا زمین رابطه معکوس دارد.تابش خورشیدی بر حسب وات بر ساعت در نظر گرفته می ­شود بنابراین تابش خورشیدی ظرفیت تولید انرژی خورشیدی یا عملکرد توان خروجی یک سامانه فتوولتایک را تعیین می­ کند.

تابش خورشیدی بصورت H=E×t عنوان می­ شود که در آن E تابش خورشیدی (توان بر متر مربع w/m2) و t  زمان بر حسب ساعت و H تشعشع خورشیدی (وات ساعت بر متر مربع wh/m2) است. برای مثال اگر میزان تابش خورشیدی ۹۰۰ w/m2 باشد در مدت زمان ۸ ساعت ۷۲۰۰ کیلووات ساعت انرژی تشعشع خورشیدی است.

مقدار توان خورشیدی در فضا حدود ۱۳۶۶ w/m2 است و این در صورتی است که این پرتوها با گذشت از اتمسفر و فیلتر شدن بسیاری از طیف ها در سطح زمین در حدود ۱۰۰۰w/m2 است.

تشعشات خورشیدی هنگام برخورد با بخارات آب و دی اکسید کربن و ذرات غبار و گازها متفرق می­ شوند. از عوامل کاهنده دیگر به ابرها و آلودگی جو میشود اشاره کرد.

تشعشعاتی که به زمین برخورد می­کنند به دو گروه تقسیم می­شوند:

1. تشعشعات مستقیم
2. تشعشعات پراکنده

که به مجموع اینها تشعشعات جهانی گفته می­ شود.

تشعشات پراکنده عبارتست از تشعشات انعکاسی یا بازتابشی پرتوهایی مستقیمی که توسط جو بازتابیده می شوند.

تشعشع مستقیم پرتوهای تابیده خورشید هستند که بدون برخورد با مانع به سطح تابیده می­ شوند بدون آنکه پراکنده شوند. پرتوهای مستقیم بصورت موازی بوده و هنگام برخورد با اشیا سایه تولید می­ کنند.

میزان تشعشعات جهانی در طی روز بین ۱۰ تا ۱۰۰  درصد تغییر می ­کنند. ماژول های pv تخت پرتوهای جهانی را جذب می کنند ولی در ماژول های متمرکز کننده تنها تشعشعات مستقیم هدف جذب می­ شوند.

ساعات پیک تابش

هنگامی که خورشید در نقطه اوج خود قرار دارد توده جو دارای کم ترین ضخامت است . زاویه ازیموس به زاویه بین خورشید و خط عمود بر سطح اطلاق می­ گردد. با افزایش زاویه ازیموس پرتوهای عبور کرده با میزان بیشتری از توده ها برخورد کرده و باعث کاهش شدت پرتوها می­ گردد.

در هر نقطه از سطح زمین توده هوا از فرمول زیر محاسبه می­ شود. که درواقع AM مقدار توده هوا بر حسب زاویه ازیموس بدست می آید. اگر خورشید در بالاترین سطح دریا قرار بگیرد مقدار آن AM1 و در خارج جو AM0 است. مقدار فشار توده در سطح دریا ۱۰۱۳ میلی بار می­باشد در نتیجه توده هوا در هر مکانی بصورت زیر محاسبه می­ شود.

(AMlocal =AM× (Plocal/1023

• AMlocal توده هوای محل
• Ploca فشار جو در سطح دریا
• AM توده هوا در سطح دریا

ساعات پیک خورشید تعداد ساعات مورد نیاز در طی روز برای یک سامانه برق خورشیدی است تا انرژی را در شرایط پیک بودن خورشید محاسبه کند. برای مثال در یک مکان خاص که تشعشع خورشید در مدت ۷ ساعت برابر ۹۰۰w/m2 است، انرژی ذخیره شده در این مدت برابر است با :

انرژی ذخیره شده= ۹۰۰w/m2×۷hrs=6200wh/m2

ساعات پیک خورشید= ۶۲۰۰/۱۰۰۰=۶٫۲hrs

تعیین زاویه ازیموس برای بدست آوردن حداکثر توان

همواره برای جهت یابی باید به زاویه ازیموس و موقعیت جغرافیایی پنل خورشیدی و شرایط جوی که بطرز چشمگیری برروی دریافت پرتوهای دریافت شده تاثیر گذار است توجه داشت.

یاقتن زاویه ازیموس مناسب به معنی بدست آوردن ماکزیمم انرژی خورشیدی به ازای عرض جغرافیایی محل است. با توجه به اینکه در تابستان پیک مصرف برق بالاست بهتر است زاویه ازیموس را کاهش دهیم. مسیر حرکت خورشید و زاویه ازیموس در نیمکره شمالی از ماه اردیبهشت تا مهر بیشتر است پس در نتیجه با کاهش زاویه ازیموس بهترین زاویه تابش را در کل سال بدست خواهد آمد که در نتیجه در حالی که تعرفه برق در بالاترین  میزان است بیشترین توان خروجی را خواهیم داشت.

زاویه ازیموس مناسب برای نواحی با عرض جغرافیای کم باید افقی باشد، این در صورتی است که در ناحیه قطب شمال زاویه ازیمووس باید ۹۰ درجه باشد.

در مسیر حرکت فصلی خورشید در نیمکره شمالی زاویه ازیموس بهینه شبکه خورشیدی رو به جنوب است و پنل ها باید مشرف به شرق یا غرب نصب شود.

حرکت چرخشی زمین به دور خود با تغییر تدریجی از محور ۲۳٫۵+ درجه در ماه تیر به زاویه ۲۳٫۵- درجه در ماه اذر تبدیل می شود . محور زمین در این دو تغییر فصل که به انقلاب زمستانی و تابستانی مرسوم است به صفر درجه می ­رسد.

هم چنین زاویه ای که زمین نسبت به خورشید در ظهر یا وسط روز پیدا می­ کند را زاویه ساعت (H) می نامند.

در ظهر که خورشید عمود بر اشیا می ­تابد زاویه ساعت برابر با صفر است. می ­توان از طریق هندسی و با دانستن زاویه کاهش خورشیدی و زاویه ساعت،  نقطه راس زاویه ازیموس را پیدا کرد.

“نقطه ای که خورشید از دید ناظر بر روی زمین دیده می­ شود زاویه ازیموس و یا زاویه خورشیدی است.”

مقدارمتوسط انرژی که خورشید به صورت عمود بر ۱m2 از سطح زمین می­تاباند معادل ۱۰۰۰w/m2 است. شدت نور از طریق قانون کسینوس لامبرت معلوم می­ شود I = S cosz که مقدار نور برخورد کرده به سطح پنل را مشخص می­ کند. در تابستان که خورشید مستقیم می­ تابد z=0 است در نتیجه I=S می شود.

I=S cosz

(Z=cos-1 (sinL sinI + cosL cosI cosH

H=(زاویه ساعت) = (۱۵º×(T-12

L= عرض جغرافیایی

T= زمان

فیزیک فوتون و تحریک سلول خورشیدی 

این انرژی هنگام برخورد بر اشیا باعث انتقال اندازه حرکت فوتون بر یک شی و جابجایی الکترون ها در محل اثر می ­شود. نیروی الکترومغناطیسی فوق بعنوان اصل اساسی اثر فتوولتایک شناخته می­ شود که موجب قابلیت تحریک سلول خورشیدی الکترون یا جابجایی در پیوند pn فتوولتایک می­ شود.

هنگامی که نور به سطح مایع یا سلول فلزی برخورد می­ کند الکترون ها ازاد می­ شوند و موجب جریان فتوالکتریک می شود. عملکرد اصلی تحریک سلول خورشیدی اثر فوتون ها روی پنل خورشیدی توسط پیوند های PN سیلیکون و جاری شدن الکترون ها در ماده و در نتیجه تولید الکتریسته است. هنگامی که پرتو نور روی قطعه از سیلیکون اثر می گذارد فوتون های با انرژی کمتر به طور مستقیم از سیلیکون عبور می­ کنند و بعضی از فوتون ها پس از برخورد با نیمه هادی به سطح بر می­ گردند. در شرایط دیگر فوتون ها بوسیله نیمه هادی جذب می­ شوند. در بعضی از نمونه ها وقتی انرژی فوتون بیش از ظرفیت جذب سیلیکون باشد انرژی بصورت گرما اتلاف می ­شود. وقتی پیوند سیلیکونی توسط فوتون ها بمباران می­ شود الکترون های ازاد بین پیوند کوالانسی ملکول های سیلیسیوم منتقل می­ شوند و بجای ان به اصطلاح حفره بوجود می­اید. الکترون های اتم مجاور به سمت حفره حرکت می­ کنند و حفره دیگر بوجود می ­اورند و بدین ترتیب یک حفره در طول شبکه کریستالی منتقل می­ گردد در واقع تابش فوتون باعث بوجود امدن زوح الکترون-حفره در نیمه هادی شده است.

شرط حرکت الکترون توسط تحریک فوتون این است که انرژی ان بیشتر از باند توقف یا پیوند کوالانسی باشد. بیشتر طیف پرتوهای خورشید که به زمین می­ رسد شامل فوتون های با انرژی بیشتر از حد باند توقف سیلیکون است اما اختلاف بین این فوتون ها و باند توقف سیلیکون به دلیل جنبش حرارتی به گرما تبدیل می­ گردد.

جدا کردن حامل بار الکتریکی در سلول خورشیدی به دو صورت انجام می­ شود: رانش و گرانش.

در حالت رانش الکترون بوسیله یک میدان الکتریسته ساکن، جاری یا جابجا می ­شود و در سمت دیگر سلول بوجود می­ اید. در حالت انتشار الکترون از ناحیه تمرکز حامل پایینی به ناحیه حامل بالاتر منتقل می­ شود. در فناوری سلول خورشیدی مبتنی بر پیوند PN حالت اصلی تحریک سلول خورشیدی و جداسازی رانش است و در سلول های خورشیدی غیر PN مثل سلول های حساس به رنگ یا پلیمری حالت اصلی جداسازی الکترون ها از طریق انتشار حامل بار است. انتشار حاملان بار الکتریکی در هر دو سمت پیوند بارهایی را ایجاد می­ کند که منجر به تشکیل یک میدان الکتریکی می­ گردد. میدان الکتریکی اثر دیودی خلق می­ کند که موجب جاری شدن بار الکتریکی یا جریان رانشی می­ شود و در نهایت این میدان انتشار الکترون ها را متعال می­کند. ناحیه ه­ای که الکترون ها و حفره ها در طول پیوند پخش می شود به نام ناحیه بی باری یا ناحیه تقلیل بار گفته می­ شود زیرا انجا حاوی هیچ گونه حامل بار الکتریکی متحرکی نیست.

شکل مداری سلول خورشیدی

سلول های فتوولتاک می­ توانند به عنوان مولدهای کوچک برق یا دیودهای نوری درنظر گرفته شوند که از لحاظ مداری با یک منبع جریان همراه یک دیود نوری با یک مقاومت سری و موازی شبیه سازی شود. براساس این طرح توان خروجی بر روی منحنی V_I و هم چنین جریان اتصال کوتاه و ولتاژمدار باز و هم چنین ماکزیمم توان را می­ توان بدست اورد. اگرچه تاببش خورشید ، دمای محیط و جرم هوا بطور دائم روی منحنی V_I تاثیر میگذارند.

ولتاژ مدار باز   (voc)

حداکثر ولتاژ اندازه ­گیری شده درترمینال خروجی و در شرایط بی باری و جریان خروجی صفر. از مقدار voc برای طراحی حداکثر ولتاژ مدار ماژول های خورشیدی یا کل شبکه استفاده می­ شود. ولتاژ مدار باز هر سلول خورشیدی بوسیله خواص طبیعی نیمه هادی اتصال PN و ضریب دمای عملکرد ان مشخص ­می شود. برای مثال در سلول سیلیکونی کریستالی هرگونه افزایش در دمای پیوند ولتاژ مدار باز را کاهش می ­دهد.

جریان اتصال کوتاه (ISC)

حداکثر جریان جاری شده در شرایط بی باری و ولتاژ صفر هنگامی که ترمینال خروجی اتصال کوتاه شده باشد. ویژگی های ISC با تابش خورشید نسبت مستقیم دارد و وقتی دمای پیوند PN سلول افزایش می­ یابد از مقدار ان کاسته می­ شود.

معادلات مداری سلول خورشیدی

جریان خروجی سلول خورشیدی با توجه به مدار معادل شده ذکر شده بصورت زیر است.

I=IL-Ia-Ish

IL =  جریان تولیدی توسط نور

Ia =  جریان دیود بر حسب امپر

I=  جریان خروحی در پایانه

Ish=  جریان مقاومت شنت

و ولتاژی که در دو سر پایانه ایجاد می شود عبارتست از

Ve=V+IRs

V ولتاژ دو سر دیود یا مقاومت شنت بر حسب ولت و I جریان بر حسب امپر و Ve ولتاژ دو سر ترمینال خروجی و Rs مقاومت سری در مدار است.

مقاومت سری

اگر مقاومت سری در سلول افزایش یابد در نتیجه افت ولتاژ زیادتری در ان ایجاد می­شود و سبب کاهش عبور جریان می­شود. این امر سبب کاهش قابل توجهی در ولتاژ ترمینال و کاهش کمی در جریان اتصال کوتاه می­شود در نتیجه مقاومت سری مشخصا روی عملکرد توان خروجی سلول خورشیدی تاثیر می­گذارد.

مقاومت موازی

افزایش مقاومت شنت باعث کاهش جریان عبوری از ان می­شود و در نتیجه ولتاژ پیوند افزایش می­یابد که منجر به کاهش ولتاژکل همانطور که در شکل نشان می­دهد می­شود همراه با کاهش جریان خروجی سلول I و نیز کاهش جزیی ولتاژ مدار باز Voc می­شود.

ضریب مطلوبیت و تغییرات دمایی راندمان انرژی:

عملکرد سلول و انطباق ان با رفتار دیود اتصال PN ضریب مطلوبیت ان سلول نامیده می­شود.

دمای سلول

اثرات دما بر روی عملکرد سلول در شکل زیر مشخص شده است. ولتاژ و جریان سلول که نشان دهنده توان خروجی است با دمای محیط نسبت عکس دارد بعبارت دیگر با افزایش دمای محیط ولتاژ خروجی کاهش می­یابد. از نظر بهره برداری افزایش دا کمترین اثر را در جریان خروجی دارد. افزایش دما در نهایت موجب کاهش ولتاژ مدار باز می­شود.

هم چنین زاویه ای که زمین نسبت به خورشید در ظهر یا وسط روز پیدا می­ کند را زاویه ساعت (H) می­ نامند. در ظهر که خورشید عمود بر اشیا می­ تابد زاویه ساعت برابر با صفر است. می ­توان از طریق هندسی و با دانستن زاویه کاهش خورشیدی و زاویه ساعت،  نقطه راس زاویه ازیموس را پیدا کرد. نقطه ای که خورشید از دید ناظر بر روی زمین دیده می­ شود زاویه ازیموس و یا زاویه خورشیدی است.

مقدارمتوسط انرژی که خورشید به صورت عمود بر ۱m2 از سطح زمین می ­تاباند معادل ۱۰۰۰w/m2 است. شدت نور از طریق قانون کسینوس لامبرت معلوم می­ شود I = S cosz که مقدار نور برخورد کرده به سطح پنل را مشخص می کند. در تابستان که خورشید مستقیم می­تابد z=0 است در نتیجه I=S می­ شود.

I=S cosz

Z=cos-1 (sinL sinI + cosL cosI cosH)

H=(زاویه ساعت) = ۱۵º×(T-12)

L= عرض جغرافیایی

T= زمان