ال نینو و لانینو نوسانات دمایی مهم در سطح آب های مداری شرق اقیانوس آرام هستند. ال نینو نوسان جنوبی؛ یک پدیده جفتی جوی- اقیانوسی می باشد. نام ال نینو لغتی اسپانیایی برای پسر بچه منسوب به مسیح بوده چرا که این پدیده هنگام کریسمس در سواحل غربی امریکای جنوبی در اقیانوس آرام اتفاق افتاده و شرایط بدی را برای ماهیگیران پرویی ایجاد می کند. لانینو نیز به معنای دختر بچه مسیح است. اثرات این پدیده ها در نیمکره جنوبی عمیق می باشد. ال نینو، گرمای غیر عادی آب های سطح اقیانوس آرام در شرق منطقه مداری، بخشی از نوسان جنوبی است. نوسان جنوبی الگویی مشاهده شده از معکوس شدن فشار هوا بین شرق و غرب منطقه مداری اقیانوس آرام هست. وقتی فشار سطحی در منطقه مداری شرق اقیانوس آرام بالاست؛ در غرب این منطقه پایین بوده و بالعکس.

   هواشناسان و اقیانوس شناسان جهان در سال های اخیر مطالعات زیاد و دقیقی در مورد مکانیسم ایجاد ال نینو و تاثیرات متقابل جو و اقیانوس انجام داده اند، به ویژه مطالعات گسترده ای در ارتباط با ناموزونی دما در سطح دریا و نوسانات فشار و فشار جو در سال هایی که ال نینو رخ می دهد انجام گرفته است؛ مجموعه این تغییرات را به نام نوسانات جنوبی می نامند، با کلمه اختصاری (ENSO)؛ که تمامی این کلمه مخفف شده کلمات: OSCILLATION ELNINO SOUTHERN باشد، بیان می کنند؛ که ترکیبی از دو کلمه ال نینو و نوسانات جنوبی است. برای نخستین بار والکر (1932م) و سپس بیلس (1937م) بر وجود نوسانی در فشار سطح و مقیاس جهانی اشاره کردند و آن را نوسان جنوبی SO نامیدند. بدین سان SO یک الگوی ارتباط از راه دور جهانی (یا به اصطلاح پیوند از دور) در اتمسفر است و به دلیل تمیز آن از سایر الگوهای ارتباط از راه دور (به ویژه نوسانات اطلس وآرام شمالی) جنوبی نامیده شده است.

   مرکز عمل SO توسط یک گردش مداری شرق به غرب در امتداد صفحه استوا همراه با صعود هوا در غرب اقیانوس آرام و نزول هوا در شرق اقیانوس آرام به یکدیگر مربوط می شود، و به این ترتیب گردشی شکل می گیرد که توسط بژرگنس (1969) گردش والکر نامیده شد.

   بنابراین در بیان کلی از آنجایی که در مسیر این مناطق همزمان هم گرم شدن اقیانوس و هم واژگونی های فشار وجود دارد، دانشمندان این پدیده را بطور خلاصه، انسو (ENSO) نامیده اند. (El-Nino/Southern oscillation)

   برلاژ در سال1966 پدیده نوسان جنوبی را چنین تعریف کرد: پدیده نوسان جنوبی ، افت و خیزی از شدت گردش جو وجریان های اقیانوسی بین حاره ای است. این افت و خیز گسترده شده بر اثر تبادل هوای بین فشار جنوب شرقی اقیانوس آرام و کم فشار استوایی اندونزی همزمان تولید می شود. دوره تناوب این پدیده از یک تا پنج سال متغیر بوده و مقدار متوسط آن تقریبا سی ماه است.

   نوسان جنوبی در دمایی که دمای سطح آب دریا در شرق حاره ای اقیانوس آرام گاهی در یک دوره زمانی یک ساله یا بیشتر خیلی گرمتر از متوسط آن می شود، با پدیده ال نینو همراه است .

بررسی بارش سالانه ایران

   در طول سی سال (63-1962 الی 92-1991) شاخص استاندارد محاسبه شده برای متوسط بارش کشور در بیشتر موارد نسبت به شاخص نوسان جنوبی معکوس است. البته مواردی نیز دیده می شود که در آنها همخوانی وجود دارد، ولی چندان شدید نبوده و فراوانی کمی دارند. بعلاوه همواسازی چندجمله ای که درمورد داده ها انجام شد؛ نشانگر روند متفاوت در منحنی شاخص بارش کشور و نوسان جنوبی است. ضریب همبستگی بارش سی ساله 37 ایستگاه کشور به بارش سالانه نوسان جنوبی نشانگر فراوانی زیاد ضرایب منفی بارش این ایستگاه نسبت به شاخص مذکور می باشد.

   این مقادیر از لحاظ آماری معنی دار نبوده و فقط در چند ایستگاه معنی دار است. ولی نکته مهم تعداد ایستگاههای دارای ارقام منفی می باشد،که به 31 مورد می رسد. از این تعداد 22 ایستگاه ضریب همبستگی کمتر از 18/.= r دارند. منفی بودن ضرایب همبستگی نشانگر این است که در دوره شاخص بالا، بارش ایران کاهش و در دوره شاخص پایین، افزایش می یابد.

چگونگی تاثیرگذاری پدیده انسو در ناهنجاری های بارش ایران

   در پدیده انسو تغییرات فشار هوا و وقوع شاخص بالا یا پایین نوسان جنوبی نسبت به رویداد ال نینو و لانینا تقدم زمانی دارد و نیز اینکه مرحله لانینا و ناهنجاری سطح آب اقیانوس نهایتا به رخداد ال نینو منجر می شود. در مرحله شاخص بالا و وقوع لانینا در استرالیای شمالی و جنوب شرقی آسیا بارشهای زیادی اتفاق می افتد و برعکس در حوالی جنوب خاورمیانه و دریای عرب (میان شبه جزیره عربستان و هند، در جنوب دریای عمان) هوا حالت فرونشینی دارد و پر فشارهای جنب حاره در این قسمت تقویت شده و به صورت نیمروزان گسترش می یابد که از حوالی استوا تا ناحیه رو به قطب کمربند پرفشار جنب حاره کشیده می شود. متقابلا در دوره شاخص پایین و پدیده ال نینو در استرالیای شمالی و جنوبی شرق آسیا بارش به شدت کاهش یافته و جریان هوا در جنوب خاورمیانه و جنوب غرب آسیا از افزایش برخوردار بوده و احتمالا کم فشار سودانی و دریای سرخ نسبت به متوسط قویتر بوده و انتقال دهنده انرژی و رطوبت عرضهای استوایی به سمت عرضهای میانه و بالا می باشد.

   در مقیاس نیمروزان وقتی کم فشار درون حاره ای در شرق آرام به دلیل فرایند ال نینو گسترش یافت، پر فشار جنب حاره ای موازی با آن به طرفین رانده شده و کمربند پر فشارهای جنب حاره ای به سمت قطبین سوق می یابد. بالمال تاوه قطبی (Polar Vartex )به نیمکره مقابل لغزیده و سطح غربی پیر قطبی (Ircumpolar Westerly) افزایش می یابد. به دنبال این ساز و کار، سیستم پر فشار جنب حاره در نیمکره شرقی به سمت استوا عقب نشسته و در مقابل، کمربند بادهای غربی و امواج آن به طرف استوا پیشروی می کند و در خاورمیانه و ایران (با شدت و ضعف) دوره مرطوبتری آغاز می شود.

   در وضعیت لانینا پر فشارهای موجود در نیمکره غربی به ویژه در امتداد نیمروزان 90درجه غربی قوی تر است که علت آن وجود جریانهای سرد کالیفرنیا، همبولت در شرق اقیانوس آرام است. در این شرایط کم فشار درون حاره ای ضعیف وپر فشار جنب حاره به سمت استوا سوق یافته و متقابلا در نیمکره مقابل پر فشارهای مذکور به دلیل تقویت نسبی کم فشار اخیر به سمت قطب کشیده می شوند و در خاورمیانه وایران وقوع خشکسالی ها، فراوانی نسبتا بیشتری می یابد. البته این نکته را باید پذیرفت؛که برخی از مراحل شاخص پایین(ال نینوی سال 73-1972 ) در کشور ما مقارن با خشکسالی بوده است. در این مورد تغییرات در هم بافته الگو های جهانی و سینو پتیکی نیز موثر می باشد.

   برای مثال می توان به موقعیت و ارتفاع تاوه قطبی و نیز جهت گیری محور تاوه وپشته بادهای غربی در آسیا نسبت به مناطق خاص مانند کوههای اورال یا شبه جزیره اسکاند یناوی اشاره کرد.

   در این خصوص لغزش تاوه قطبی(فرضا رویداد ال نینو) به سمت شرق اورال باعث جریان شمال غربی در کشور و آغاز دوره خشک و انتقال آن به غرب اورال باعث جریان جنوب غربی و دوره مرطوب می شود؛که حالت اخیر فراوانی بیشتری دارد.