یکی از بحران هاي مهمی که بشر را تهدید می کند مسئله بحران کمبود آب است که سهم بالاي مصرف آب در بخش کشاورزي یکی از بزرگترین چالش هاي بحران کم آبی می باشد. ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار گرفته است و کمبود آب در آن مهم ترین تنگناي توسعه کشاورزي به شمار می آید.

با توجه به اینکه دوران استحصال آب هاي ارزان قیمت به پایان رسیده و پتانسیل آبی کشور دیگر نمی تواند پاسخگوي نیازهاي رو به رشد تقاضاي آب بخصوص در بخش کشاورزي باشد ناچار و مکلف به بهینه سازي مصرف آب کشاورزي می باشیم، همچنین محدودیت منابع آب، رشد روز افزون جمعیت و مصرف بالاي آب در بخش کشاورزي، توجه زیادي به بخش آب کشاورزي را می توان مد نظر داشت.

در ایران زراعت هاي آبی رکن اساسی کشاورزي کشور را تشکیل می دهند. براساس آمارهاي موجود وسعت اراضی تحت 7 میلیون هکتار می باشد که این رقم کشور را در ردیف پنجم کشورهاي جهان از نظر وسعت اراضی آبی قرار می دهد. آبیاري ایران 8%است. تقریبا 98% محصولات غذایی تولید شده در ایران از اراضی آبی بدست می آید. علاوه بر این 23 % مشاغل و 27% تولید ناخالص ملی مربوط به بخش کشاورزي است. در بسیاري از نقاط کشور تقریبا تمام آب مورد نیاز زراعتها با آبیاري تامین می شود و همین امر سبب شده است که منابع آبی کشور و بخصوص آب هاي زیرزمینی به سرعت تخلیه و به مرحله بحرانی رسیده باشند و چون دیگر به دلیل محدودیت منابع، تامین آب بیشتر براي کشاورزي معمولا مشکل یا امکان پذیر نمی باشد، مناسب ترین راه آن است که با فناوري هاي مناسب در زمینه آبیاري حداکثر استفاده از منابع آب موجود برده شود و این امر میسر نخواهد شد مگر با اجراي شیوه هاي کارآمد و مؤثر در سطح مزارع.

از جمله موارد مهم پیشگیري از اتلاف منابع آب عبارتند از افزایش بهره وري آب، آبیاري در شب، کاهش تلفات آب از طریق کاهش ضایعات کشاورزي، انتخاب گونه هاي گیاهی مقاوم به خشکی و شوري در فضاي سبز شهرها، افزایش راندمان آبیاري، استفاده از مواد جاذب رطوبت مانند هیدروژل ها، کمپوست، پامیس و پرلیت در محیط ریشه گیاهان،مصرف پسماند کشاورزي در تغذیه دام، کاهش تبخیر و تعرق به وسیله کشت محصولات در محیط هاي داراي پوشش، محافظت از منابع آب در مقابل آلاینده ها، استفاده از پساب هاي تصفیه شده، استفاده بهینه از آب مصرفی در صنایع از طریق گردش مجدد آب، بهینه سازي مصارف خانگی از راه هاي مقابله با اتلاف آب است.

مدیریت ریسک:

در کشورهایی که تغییرات شدید آب و هوایی دارند، به عنوان شیوه اساسی مقابله مدیریت ریسک (Risk management) با خشکسالی پذیرفته شده است. این شیوه مدیریتی مردم را ملزم می سازد تا روش ها و برنامه هایی را استفاده کنند که نوسان شدید آب و هوایی را قابل تحمل سازد. در رابطه با روش هاي کاهش اثرات خشکسالی و افزایش راندمان مصرف آب می توان به این نکته اشاره کرد که هر فناوري و برنامه ریزي که ذخایر کمی آب شیرین را بهبود بخشد یا کیفیت نامطلوب آب را مطلوب سازد، مبارزه با خشکسالی به شمار می آید که به برخی از مهمترین آن ها اشاره می شود.

• بذرهاي مقاوم به خشکی
• آبیاري در شب
• کاهش تلفات آب با کاهش ضایعات:
• گونه هاي گیاهی مقاوم به خشکی و شوري
• گیاهان با نیاز آب کمتر
• چمن مقاوم به کم آبی
• کم آبیاري

طبق تعریف کم آبیاري یک استراتژي بهینه براي تولید محصولات تحت شرایط کمبود آب است که همراه با کاهش محصول است. هدف از کم آبیاري افزایش راندمان کاربرد آب چه از طریق کاهش میزان آب آبیاري در هر نوبت و یا حذف آبیاري باکمترین بازدهی است. نتایج تحقیقات نشان داده است که کم آبیاري در اواخر دوره رشد، باعث افزایش درصد پروتئین گندم و غلات، افزایش طول الیاف در کتان و افزایش درصد قند در چغندر قند، انگور و دیگر محصولات می شود.

پیشنهادها

می توان نکاتی را به عنوان اقداماتی لازم براي صرفه جویی آب در سطح مزرعه و بخش کشاورزي بصورت زیر اراتئه نمود:

1-    تسطیح دقیق مزارع به کمک لیزر

2-    نصب سیستم جریان برگشتی

3-    کنترل نشت آب به کمک پوشش انهار و استفاده از لوله

4-    کنترل گیاهان زائد و عطف هاي هرز

5-    استفاده از سیستم هاي آبیاري تحت فشار (همچون بارانی و قطره اي)

6-    برنامه ریزي آبیاري محصولات برحسب نیاز

7-    رفتار سنجی رطوبت خاك

8-    استفاده از روش پیش – آبیاري عمیق براي ذخیره رطوبت در شرایطی که آب اضافی در دسترس است.

9-    بهبود بخشیدن عملیات شخم و آماده سازي اراضی

10-استفاده از تجهیزات جلوگیري از تبخیر

11-استفاده از آب با کیفیت پائین و پساب هاي تصفیه شده براي آبیاري

12-استفاده از لوله هاي زیرزمینی (مدفون کم فشار)

13-کشت گیاهان مقاوم در برابر خشکسالی و شوري