روش ساخت کاغذ به این صورت است که الیاف سلولزی را در آب می‌گذارند تا رطوبت را جذب کنند و متورم و نرم شوند؛ بعد آنها را روی یک شبکه سیمی ظریف پهن می‌کنند تا آب موجود در الیاف گرفته شود و رشته‌های مرطوب بر سطح شبکه فرو نشینند و یک تخته شوند. الیاف با از دست دادن آب به هم نزدیک می‌شوند و در نقاطی که الیاف روی هم قرار می‌گیرند نوعی اتصال شیمیایی از نوع هیدروژنی شکل می‌گیرد و آنها را به هم متصل می‌کند. این ارتباط و خود اتصالی، کلید اصلی تولید یک برگ کاغذ چسبنده و سخت و محکم است. در این حالت به هیچ گونه چسب اضافی نیاز نیست و کاغذ پس از خارج شدن آب از الیاف سلولزی و خشک شدن آنها ساخته می‌شود. کاغذ در جهان غرب و قبل از به‌ وجود آمدن ماشین‌های کاغذسازی در نیمه اول قرن نوزدهم، از الیاف پنبه یا کتان ــ عمدتآ از پوشاک کهنه و دورریز ــ تهیه می‌شد. امروزه، حداقل ۷۰ درصد کاغذ تولیدی در جهان از مشتقات الیاف چوب، و ۳۰ درصد بقیه نیز از الیاف گیاهی نظیر باگاس (تفاله نیشکر)، کاه، و نی تولید می‌شود. هنوز انواع خاصی از کاغذ از برخی الیاف گیاهی نظیر پنبه، کتان، و کنف ساخته می‌شود. از این کاغذها برای تهیه اسکناس، کارهای هنری، کارهای چاپی اعلا، آثاری که باید محافظت و نگهداری شوند، و برای تعمیر و بازسازی کتاب‌های قدیمی نفیس آسیب دیده استفاده می‌شود. آماده‌سازی الیاف در صنعت کاغذسازی. نخستین مرحله در تهیه کاغذ، جداسازی الیاف از بستر اصلی آنها در چوب است.

خمیر کردن دو روش دارد:

۱- خمیرکردن مکانیکی، که در آن برای خرد کردن چوب و بیرون آوردن ذرات الیاف از درون آن از عملیات سخت مکانیکی استفاده می‌شود.
۲- خمیر کردن شیمیایی، که در آن تراشه‌های چوب با به‌کارگیری گرما و فشار تحت تأثیر ترکیبات شیمیایی قرار می‌گیرند. محصولی که از روش شیمیایی به‌دست می‌آید کمتر از محصول روش مکانیکی است، ولی الیاف حاصله آسیب‌ناپذیرتر هستند و می‌توان از آن کاغذ بسیار محکم‌تری تولید کرد. هم‌اکنون فرایندهایی در کاغذسازی وجود دارد که از خصوصیات هر دو روش بهره می‌گیرند. اگر کاغذ سفید مورد نظر باشد، عملیات شست‌وشو (سفید کردن) نیز باید در فرایند ساخت منظور شود.

یک وجه اصلی صنعت کاغذسازی، فرایندی است که در آن الیاف معلق در آب تحت عمل پرداخت مکانیکی شدید قرار گیرند. عمل کوبیدن یا تصفیه، بر خصوصیات مکانیکی کاغذ اثر دارد. برای مثال افزایش پرداخت، موجب افزایش استحکام چگالی ظاهری الیاف است و اثر مستقیم آن بر روی الیاف، ایجاد انعطاف پذیری بیشتر آنهاست که موجب می‌شود الیاف بر روی یکدیگر خوابیده و سطح تماس بیشتری به‌وجود آید. به این ترتیب، اتصال بین الیاف تقویت می‌شود. البته این فرایند بسیار پیچیده است.

وضعیت فعلی صنعت کاغذ در ایران

 با وجود پتانسیل های خوبی که در کشورمان داریم اما ایران در جایگاه خوبی در بخش صنعت کاغذ قرار ندارد. این در حالی است که با واردات چوب خام می توانیم محصولات سلولزی از جمله کاغذ بهداشتی، کاغذ روزنامه، چاپ و تحریر و کاغذ بسته بندی تولید کنیم، اما در کنار آن می توان به بازیافت سالانه حدود ۳ میلیون تن کاغذ در جنوب کشور اشاره کرد که اگر بتوانیم از این پتانسیل استفاده کنیم، نه تنها نیاز داخلی که بلکه تمام نیاز برخی از کشورهای همسایه مانند عراق، ارمنستان، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان را نیز تامین کنیم. اما در عوض متاسفانه سالانه حدود ۳ میلیون تن ساقه نیشکر را می سوزانیم در حالیکه تکنولوژی تولید کاغذ را نداریم و چشم انداز روشنی هم در دستیابی به آن وجود ندارد. چرا؟ چون ما برنامه ای برای دست یافتن به آن نداریم و حداقل تا دویست سال آینده نمی توانیم به آن تکنولوژی برسیم! چون تکنولوژی تولید کاغذ آنها «های‌تک» است. یعنی با فیلمی سروکار دارد که ۸۰ میکرون برای چاپ و تحریر و یا ۲۰۰ تا ۳۰۰ میکرون برای کاغذهای بسته بندی نیاز است و از این روی تولید آن دقت بالایی را می طلبد اما در ایران تکنولوژی مورد استفاده در این حوزه بسیار پیش پا افتاده است.

اجزای غیرالیافی کاغذ:

در تولید کاغذهایی که از آنها برای چاپ یا نوشتن استفاده می‌شود، نوعی ماده پُر کننده به‌کار می‌رود. استفاده از این ماده نتایج بسیاری دارد مانند افزایش میزان ماتی، صافی، و یکنواختی کاغذ. مواد پرکننده رایج، چینی و گچ (کربنات کلسیم) است. سهم مواد پرکننده در کاغذ می‌تواند زیاد و بین۲۵ تا ۳۰ درصد وزن کاغذ را تشکیل دهد.اغلب کاغذها به‌منظور کنترل واکنش آنها با آب و سایر سیالات، با روش‌های مختلفی تحت عملیات اصلاحی قرار می‌گیرند. کاغذی که فقط از الیاف سلولزی ساخته می‌شود آب را با سهولت بسیار زیاد جذب می‌کند. چنین کاغذهایی برای نوشتن با قلم و یا جوهر مناسب نیستند. به‌علاوه، در بسیاری از مصارف تجاری لازم است کاغذ به رطوبت مقاوم باشد. فرایند مقاوم کردن کاغذ به آب را «آهارزنی» می‌گویند.

بزرگ‌ترین شرکت تولیدکننده در حوزه کاغذ کدام مجموعه‌ها هستند؟

اگر بخواهیم در حوزه روزنامه و کاغذ تست لاینر و کرافت لاینر صحبت کنیم، به خصوص کاغذ تست لاینر، کارخانه چوب و کاغذ مازندران بزرگترین تولید کننده آن است. در حوزه چاپ و تحریر هم که اکثر تولیدات در قالب برگه های تحریر و برگه های کاهی است و از کیفیت پایین تری برخوردار هستند، محصولات توسط کارخانه پارس تولید میشود. گرچه در این میان کارخانه اصفهان در این زمینه از لحاظ کیفیت تولید، متوسط است. در حوزه کاغذهای بسته بندی هم، کارخانه های چوکا، خزر کارتن، کاسپین، میهن کارتن و آسان پک قزوین فعال هستند که تولیداتشان حجم بالایی دارد و در قالب صادرات کاغذهای تست لاینر و کرافت لاينر فعالیت دارند. اصولا شرکت های موفق در بورس هم حضور فعالی را دارند. چرا به جز چند شرکت، دیگر شرکتهای بزرگ صنعت تولید کاغذ در بازار سهام حضور ندارند؟

آیا مشکل عدم حضور آنهابه دلیل مشکلات و قوانین سازمان بورس است یا خود این شرکت ها تمایلی به این کارندارند و نمی خواهند از معافیت های مالیاتی و سایر مزایای حضور در بورس استفاده کنند؟ مشکلات در زمینه حضور شرکت های صنعت کاغذ در بورس را می توان به چند دسته تقسیم کرد. البته در حال حاضر به جز شرکت کاغذسازی کاوه، کاغذ پارس هم در فرابورس حضور دارد. اما دلایل چرایی عدم ورود به بورس دیگر شرکتهای کاغذی، به چند دلیل می تواند باشد. یکی از آن ها قوانین دست و پا گیر خود سازمان بورس است. یعنی شرکتها بعضا برخی از شرایطی که باید برای ورود به بورس دارا باشند را ندارند. دوم اینکه برای ورود به بورس بحث تامین نقدینگی شرکت ها وجود دارد که در این میان بسیاری از شرکت ها ترجیح میدهند از طرق دیگر مسائل مالی خود را تامین کنند و در نتیجه برایشان به صرفه است که ورود به بورس نداشته باشند. در این میان وقتی سهام شرکتی بخواهد در بورس منتشر شود، یک سری دردسرها و مسائل خاص برای شرکت ها وجود دارد که بسیاری از آنها را برای حضور در بورس بر حذر می دارد.

اکنون ایران چه رتبه ای را در مصرف کاغذ در آسیا دارا می باشد؟

طبق آمار منتشر شده که به سال ۲۰۰۵ برمی گردد رتبه ایران بین یازدهم تا سیزدهم است، یعنی کشور امارات متحده عربی که حدود ده میلیون جمعیت دارد نصف کشور ایران مصرف کاغذ دارد. این یعنی فاجعه! چرا که ما با هشتاد میلیون جمعیت دو برابر امارات کاغذ مصرف می کنیم.

ویژگی‌های کاغذ:
کاغذ وقتی می‌تواند انتظاری را که از آن می‌رود برآورد که ویژگی‌های آن اندازه‌گیری و کنترل شوند.

برای کاغذ مطلوب سه ویژگی مهم وجود دارد:
۱- خصوصیات ماده سازنده کاغذ: نظیر مقاومت، وزن (جرم در واحد سطح)، و چگالی ظاهری
۲-خصوصیات مربوط به سطح کاغذ: نظیر صافی که نقش اصلی و کلیدی را در فرایند تبدیل نظیر چاپ دارند.
۳-خصوصیات بصری :که عمدتآ رنگ، شفافیت، و ماتی هستند.

کاغذی که برای کتاب مورد استفاده قرار می‌گیرد باید به حد کافی محکم بوده و رنگ و شفافیت آن پذیرفتنی باشد. از دیدگاه حفاظت و نگهداری، یکی از مسائل عمده، فرسودگی در گذر زمان است. تغییر رنگ در اثر فرسودگی نیز مهم است، ولی اهمیت آن به نوع کاری که قرار است کاغذ انجام دهد ارتباط دارد؛ برای مثال رنگ در کتاب‌های هنری خیلی اهمیت دارد. روش اصولی مطالعه خصوصیات مکانیکی کاغذ، منحنی بار کشیدگی است. فشار در نقطه پارگی، بیانگر مقاومت کششی کاغذ مورد آزمایش است؛ در حالی که کشیدگی در محل پارگی وسیله‌ای برای اندازه‌گیری مقاومت یا توانایی جذب انرژی قبل از پارگی است. برای سنجش خصوصیات مکانیکی کاغذ، آزمایش‌های متعدد دیگری وجود دارد که تعدادی از آنها بر اساس شبیه‌سازی و قدرت ایستادگی کاغذ در مقابل نیرو انجام شده است.

همه گونه کاغذی که تاکنون ساخته شده است :

1 ـ کاغذ آب خشک کن                                      2 ـ کاغذ سیگار

3 ـ کاغذ نقاشی                                               4 ـ آگهی های چاپی رنگی ( پوستر )

5 ـ کاغذ برای کیف دستی                                  6 ـ برای آتش بازی

7 ـ ویژه کتاب مقدس                                         8 ـ  کاغذ ضد زنگ زدگی

9 ـ کاغذ برای ترقه                                            10 ـ  کاغذ کالک

11 ـ کاغذ دولا برای اسناد                                  12 ـ  کاغذ آباژور

13 ـ کاتالوگ                                                   14 ـ  کاغذ خشک کن معمولی

15 ـ کپی نامه ها                                             16 ـ  کاغذ رنگارنگ

17 ـ کاغذ طناب باقی                                        18 ـ  کاغذ برای تهیه تشک

19 ـ  کاغذ ویژه لحاف                                        20 ـ  کاغذ بلوری

21 ـ  کاغذ اطلسی                                          22 ـ  کاغذ های نازک چوب

23  ـ  کاغذ پنبه کوهی                                     24 ـ  کاغذ نوشتنی

25 ـ  کاغذ چاپ                                              26 ـ  کاغذ چتائی ( کنفی )

27 ـ  کاغذ بسته بندی                                     28 ـ  کاغذ ابریشمی

29 ـ  کاغذ ویژه نامه های محرمانه                      30 ـ کاغذ چاپ افست

31 ـ کاغذ های دو لا و چند لا                             32 ـ کاغذ یوشینو

33 –  کاغذ بسته بندی قهوه ای رنگ                  34 ـ کاغذ  کاهی بسته بندی

35 ـ  کاغذ ویژه بسته بندی میوه                        36  ـ کاغذ صابون

37 ـ   کاغذ بسته بندی شبه مانلی                    38 ـ کاغذ های ویژه پاکت سازی

39 ـ کاغذ ویژه کارت دعوت                                40 ـ کاغذ پوست نما

41 ـ  کاغذ ویژه گراورسازی با نور آفتاب                42 ـ کاغذ پلی کپی ( میمئوگراف )

43 ـ  کاغذ ویژه دستگاههای فشار

44 ـ کاغذ ویژه القاب و عناوین ( برای اشراف قدیم )

45 ـ  کاغذ های پوشش بام                                46 ـ کاغذ ویژه دفتر اسناد

47  ـ  کاغذ ویژه زیر قابی                                   48  ـ کاغذ ویژه لابی کاغذ کاربن

49 ـ کاغذ ویژه نگهداری و روپوش کاغذ عکاسی

50 ـ کاغذ دیواری نقش دارو رنگی

51 ـ  کاغذ پارچه ای                                         52  ـ کاغذ واشر ( برای پیچ و مهره ها )

53 ـ  کاغذ قیر اندود                                          54  ـ کاغذ فیبری آتش بازی

55 ـ  کاغذ صافی                                             56 ـ کاغذ ورقی سفید فرانسوی

57 ـ کاغذ غلاف                                               58 ـ کاغذ ضد روغن و چربی ها

59 ـ  کاغذ هیدرفیل                                          60 ـ کاغذ عایق

61 ـ کاغذ روزنامه                                             62 ـ کاغذ مجلات مصدر

63 ـ  کاغذ کرافت اکسید سیمان                         64 ـ کاغذ نازک

65 ـ  کاغذ پارافینی                                           66 ـ کاغذ پارچه ای ویژه گیشه سازی

67 ـ  کاغذهای ویژه کارت بازی                            68 ـ کاغذ فشنگ سازی

69 ـ  کاغذ فشنگ سازی                                   70 ـ کاغذ نوشتنی ساخته شده از مانیل