کیفیت هوا نیز مانند هر آیتم کیفی دیگر می تواند روز به روز یا ساعت به ساعت تغییر کند. برای اینکه بدانیم هوایی که تنفس می کنیم از چه درجه کیفی برخوردار است باید بتوانیم به نحوی این کیفیت را اندازه گیری کنیم و برای اندازه گیری هر چیزی نیاز به یک شاخص داریم. آژانس حفاظت محیط زیست EPA و دیگر سازمان های فعال بر اساس شاخص های تعریف شده مشخص اطلاعات کیفی هوا را در اختیار مردم قرار می دهند. این وظیفه در ایران به عهده شرکت کنترل کیفیت هوا است. ابزار کلیدی در این زمینه شاخص کیفیت هوا یا (AQI) است.

   شاخص کیفیت هوا یا (AQI) شاخصی است برای پیش بینی روزانه کیفیت هوا. با کمک این شاخص شما می توانید مشخص کنید هوا پاک است یا آلوده و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی انسان چگونه است. به عبارتی این شاخص تأثیرات هوای آلوده را بر سلامتی شما مشخص می کند. این شاخص، کیفیت هوا را در شش سطح دسته بندی می کند.

   مطابق با جدول فوق در سطح اول کیفیت هوا رضایتمندانه است و آلودگی هوا خطرات کمی دارد. باید توجه کرد که این شاخص صرفا در رابطه با سلامتی انسان طراحی شده و میزان آلایندگی در این سطح در کلیت اکوسیستم ارزیابی نمی شود به عبارتی سعی باید در این مسیر باشد که حداقل آلودگی ممکن به جو وارد شود. در سطح متوسط کماکان کیفیت هوا از نظر سلامتی انسان قابل قبول است اما می تواند برای تعداد کمی از افراد توجهات بهداشتی به همراه داشته باشد. در نهایت در سطح خطرناک هشدار جدی برای سلامتی انسان ها وجود دارد و وضعیت اضطراری در منطقه باید اعلام شود زیرا احتمالا تمامی افراد تحت تأثیر این میزان آلایندگی قرار می گیرند.

انواع آلاینده ها

   از دیدگاه سازمان حفات محیط زیست یا EPAشاخص کیفیت هوا AQI با 5 نوع آلوده کننده محاسبه می شود:

•  اوزون سطح زمین
•  مونواکسید کربن
•  دی اکسید گوگرد
•  گرد و غبار
•  دی اکسید نیتروژن

   برای هر یک از آلاینده های فوق نیز جداول طبقه بندی سطح آلودگی و میزان تأثیرگذاری تعیین شده است برای مثال در رابطه با دی اکسید گوگرد در صورتی که این آلاینده در سطح 201-300 باشد هوا چنان ناسالم است که کودکان، بیماران آسمی و افراد مبتلا به بیماری قلبی و ریوی باید از فعالیت های خارج از منزل اجتناب کرده و افراد دیگر نیز باید از فعالیت های سنگین در محیط بیرونی خودداری کنند.

اهمیت شاخص کیفیت هوا

   امروزه میلیونها نفر از مردم در نواحی که هوا آلوده است زندگی می کنند که می تواند مشکلات عمده و خطرناکی برای سلامتی به بار می آورد. کیفیت محلی هوا برای سلامتی به بار آورد. کیفیت محلی هوا می تواند زندگی روزمره ما را تحت تأثیر قرار دهد. کیفیت هوا، زندگی و تنفس انسان را تحت تأثیر قرار دهد. همان گونه که وضعیت آب و هوا روز به روز تغییر می کند، کیفیت هوا نیز می تواند به شدت متغیر باشد. مدیریت پایش و نظارت بر کیفیت هوا در شهرهای بزرگ داده های مربوط به کیفیت هوا را به شاخص کیفیت تبدیل می کند تا برای عموم مردم قابل فهم و درک باشد همین شاخص است که مردم را از کیفیت هوا (پاک بودن یا آلوده بودن) آگاه می سازد. در شهرهای با جمعیت بیش از 350000 نفر سازمان های متولی باید AQI را به صورت روزانه به عموم مردم گزارش دهند. به طور معمول در ایستگاه های مختلف بالاترین مقدار AQI محاسبه می شود و در نهایت بالاترین مقدار آن برای تمامی ایستگاه های سنجش سطح شهر به عنوان مقدارAQI شهر گزارش می شود.

چگونگی گزارش کیفیت هوا

   یکی از مهم ترین وظایف مدیریت کنترل کیفیت هوا در هر شهر این است که کیفیت هوا را با عبارات صحیح و کوتاه به اطلاع مردم برساند که معمولا به صورت اطلاعیه هایی از رادیو، تلویزیون و روزنامه ها منتشر خواهد شد. در این اطلاعیه باید به چند نکته اساسی زیر به طور روشن اشاره شود:

•  شاخص کیفیت هوا گزارش شود
•  آلاینده مسئول با دقت و ذکر دلیل معرفی شود
•  گروه های حساس در برابر آلاینده مورد نظر نام برده شود
•  توصیه های بهداشتی لازم برای گروه های حساس بیان شود
•  در صورتی که شاخص کیفیت هوا برای آلاینده های دیگر بالاتر از 100 باشد باید توصیه های بهداشتی برای تمامی آلاینده هایی که AQI آن ها بالاتر از 100 بوده است نیز ارائه شود. زیرا ممکن است افراد حساس برای هر آلاینده هوا متفاوت باشد.
•  بر اساس پیش بینی سازمان هواشناسی کیفیت هوا برای روزهای آینده پیش بینی شود و در گزارش بطور خلاصه ذکر شود.

   به عنوان نمونه یک گزارش مناسب در ادامه آمده است:

امروز شاخص کیفیت هوا در شهر تهران 148 و آلاینده مسئول مونوکسید کربن است. کیفیت هوا برای گروه های حساس ناسالم است و توصیه می شود که افراد مبتلا به بیماری های قلبی خصوصا آنژین صدری (درد قفسه سینه و یا سابقه سکته قلبی) از فعالیت زیاد و حضور در مکان هایی که ترافیک سنگین در آن وجود دارد، اجتناب نمایند. براساس پیش بینی سازمان هواشناسی به دلیل افزایش سرعت باد و افزایش ناپایداری هوا انتظار می رود کیفیت هوا برای آلاینده مونوکسید کربن بهبود یافته و از میزان آلایندگی هوا کاسته شود.