پسماند (زباله) به مواد زائد جامدی گفته می شود كه عمدتا به واسطه فعالیت انسان در بخش های مختلف كشاورزی، صنعتی، شهری، خدماتی، درمانی و ... تولید می شوند.

   انسان انواع مواد را با سختی از طبیعت بدست می آورد و به آسانی آن را به زباله تبدیل نموده و به طبیعت باز می گرداند. در گذشته بسیار دور زباله ها در یك دوره تكوینی ایجاد و تبدیل می شدند. اما امروز، دیگر امكان چنین چرخه ای وجود ندارد، زیرا میزان زباله ها بیش از آن است كه تجزیه و تبدیل آن ها در یك دوره زمانی مناسب ممكن باشد.

جمع آوری و دفع زباله

   اهمیت جمع آوری و دفع زباله ها هنگامی واضح تر به نظر می رسد که برخی از عواقب و بازخوردهای عدم جمع آوری مناسب آن مشخص گردد. از این رو به برخی از این موارد اشاره می شود.

   مگس ها برای تخم ریزی به سوی مواد در حال فساد و تجزیه جلب می شوند. رشد تخم و لارو (كرمینه) مگس ها بستگی به میزان مواد غذایی و درجه حرارت زباله ها دارد. در شرایط و درجه حرارت مناسب رشد تخم تا مرحله مگس بالغ در طول 7 تا 8 روز انجام می گیرد. بنابراین مدت ماندن زباله در مرحله جمع آوری و حمل و نقل بایستی كمتر از این مدت باشد. مجهز كردن ظروف جمع آوری زباله (چه زباله دان های خانگی و چه جایگاه های موقت زباله) به سرپوش و نیز بهداشتی كردن محل دفع زباله می تواند تا حدود 90 درصد موجب جلوگیری از تولید مگس شود. همچنین انباشته كردن زباله ها در فضای آزاد موقعیت مناسبی را برای تكثیر مگس ها ایجاد می كند.

   در بسیاری از موارد در زباله های شهری غذا، آب و پناهگاه وجود دارد كه برای تولید مثل و ازدیاد جمعیت موش ها بسیار مناسب است.

   تخلیه مواد زاید جامد (زباله ها) در محل های نامناسب، بوسیله جریان آب های سطحی اعم از جویبارها، رودخانه ها و آب های حاصل از بارندگی، به نقاط مختلف منتقل شده و باعث انتشار آلودگی می شود.

   زباله های شهری در آخرین مرحله دفع به خاك یا آب منتقل می شوند. مواد موجود در زباله ها در تبادل با آب و هوا در خاك اختلال ایجاد می كند.

   بر اثر انباشته شدن زباله ها در فضای آزاد و در فصل های گرم سال، گازهایی مانند 4CH، 2SH، 2CO و CO تولید می شود كه این گازها با وزش باد به فضای شهرها وارد می شوند.

   شیوه جمع آوری، حمل و نقل و دفع زباله از محل زندگی انسان باید به طریقی باشد كه تأثیر خطرات ناشی از آن در سلامت انسان به حداقل ممكن كاهش یابد.

دفن بهداشتی زباله

   با توجه به مطالب بیان شده مشخص گردید که می توان تا حد زیادی آلودگی های زباله ها را با حمل و دفن بهداشتی زباله ها رفع نمود. برخی از مزایای دفن بهداشتی زباله ها و نکات مرتبط با آن به شرح ذیل می باشد.

• تخلیه زباله در عمق شیار محل دفن و پوشش آن با خاك، و سپس تسطیح و فشردن آن، هوای موجود در میان زباله را به حداقل می رساند و این امر به همراه افزایش درجه حرارت در قشرهای زیرین زباله، موجب نابودی كرمینه (لارو) حشرات و یا عدم تكامل و رشد آن ها خواهد شد.
• دفن زباله و پوشش سریع و كامل زباله ها پس از تخلیه در محل دفع، باید به طور كامل و صحیح انجام پذیرد تا پرندگان از اجزای زباله ها تغذیه نكنند. جستجوی غذا در میان زباله ها توسط پرندگان موجب انتشار بسیاری از باكتری های مضر در طبیعت می شود.
• بسیاری از امراض مثل اسهال های آمیبی و باسیلی، تراخم، حصبه، شبه حصبه، وبا، سل، جذام، طاعون و سیاه زخم بوسیله مگس شایع می شود.
• وجود غذای كافی در لابه لای زباله ها زمینه را برای رشد و تكثیر بیش از حد جانوران موزی مانند موش و سگ های ولگرد، گربه و سوسك مهیا می كند.
• مگس ها با نشستن روی زباله مدفوع و كثافات، میكروب های مختلف را به وسیله موهای چسبنده و مژك های فراوان بدن خود جذب می كنند و آن ها را از طریق تماس مستقیم با بدن انسان و یا مواد غذایی مورد مصرف انسان، به بدن وی منتقل می كنند و موجب بروز انواع بیماری ها در انسان می شوند.
• دفن بهداشتی زباله در كاهش جمعیت مگس ها و دیگر حشرات موذی و دفع خطر موش ها نقش مهمی دارد.
• با انتقال زباله ها به محل های مناسب ویژه و دفن آنها در دل خاك، می توان از انتشار باكتری های بیماریزا و رشد و تكثیر مگس و دیگر جانوران موذی جلوگیری كرد و كلیه زشتی ها ی زباله ها در طبیعت را نیز پوشاند.

خطرات دفن زباله

   مهمترین خطر دفن زباله، آلوده شدن آب های سطحی و زیر زمینی توسط آن است. در صورتی كه زباله در گودالی دفن شود كه آب سطحی در نفوذ به عمق زمین با آن برخورد كند و یا آب زیر زمینی در حركت جانبی خود با آن تماس پیدا كند، شیرابه به وجود می آید كه علاوه بر آنكه یك مایع سمی است، احتمال دارد آلاینده های باكتریایی را نیز با خود حمل كند.

   جمع آوری و دفع بهداشتی زباله ها از افزایش سگ های ولگرد، موش، سوسك، مگس و میكروب های بیماریزا در محیط زندگی انسان پیشگیری می كند.

تهیه كود از زباله

   تهیه كود با استفاده از زباله خانگی و فضولات دامداری ها و ضایعات كشاورزی در پاكیزگی محیط و بهداشتی كردن محیط زندگی و زیبایی محیط زیست نقش مهمی دارد. كودی كه از بازیافت زباله بدست می آید، «كمپوست» نامیده می شود كه نوعی كود آلی (غیر شیمیایی ) است و در تغذیه گیاه نقش مهمی دارد.

بازیافت زباله

   برای دفع صحیح و بهداشتی زباله بایستی زباله را با توجه به جنس اجزای تشكیل دهنده آن جداسازی كرد. مثلا پس مانده های گیاهی و حیوانی را برای ساخت كود و كمپوست، شیشه را برای تبدیل و بازیافت آن، كاغذ را برای استفاده مجدد در ساخت كاغذ و مقوا، در محل های جداگانه گذاشت. از این مواد بی مصرف با انجام اعمال و تغییراتی بر روی آن ها می توان دوباره استفاده كرد.

   معمولا نامه ها و دست نوشته های بدرد نخور و آگهی های تبلیغاتی به عنوان خطری زیست محسوب نمی شوند، فقط وجود آن ها را مزاحمت به حساب می آورند. ولی اگر یكسال تمام كاغذهای ناخواسته (به ازای هر نفر ) جمع آوری شود معادل 5.1 اصله درخت خواهد بود و اگر همه این كار را انجام دهند مجموع كل آن به صد میلیون اصله درخت در سال می رسد. كاغذ بازیافت شده می تواند به سهولت و بدون افت كیفیت جانشین كاغذ تازه شود.

   شیشه ای كه امروز دور انداخته می شود ممكن است پس از هزار سال دیگر هم روی زمین قرار داشته باشد. برای تولید شیشه مقدار زیادی انرژی به مصرف می رسد و این در حالی است كه با بازیافت شیشه های قدیمی علاوه بر استفاده از شن و ماسه كمتر انرژی كمتر، نیز مصرف خواهد شد.

   ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده 90% انرژی كمتری از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. بازیابی آلومینیوم آلودگی های مربوطه را نیز 95% كاهش می دهد.

   به منظور كاهش حجم مواد زاید (ضایعات) و پیش گیری از آلودگی های ناشی از این مواد می توان بسیاری از ضایعات را مانند كاغذ، شیشه، پلاستیك، آلومینیوم و. . كه دور ریخته می شود بازیابی كرده و مجددا مورد استفاده قرار دهد.

   با جمع آوری و بازیافت آلومینیوم می توان آلودگی های زیست محیطی را به مقدار زیاد كاهش داد و در مصرف انرژی صرفه جویی كرد.

   برای تولید یك تن كاغذ جدید باید پانزده درخت تنومند را قطع كنیم در حالی كه برای تهیه همین مقدار كاغذ از كاغذ بازیافتی احتیاج به چوب نیست. در روش بازیافتی میزان انرژی مورد نیاز به یک چهارم كاهش می یابد و همچنین آب مورد نیاز در این فرایند به كمتر از یک صدم تقلیل می یابد.

   با بكار بردن شیوه های صحیح و ساده زندگی، مصرف پلاستیك ها را می توان محدود كرد پلاستیك ها از نفت، كه خود منبعی غیر قابل تجدید است، ساخته می شوند. پلاستیك ها به علت اینكه غیر قابل تجزیه هستند از زباله های پایه دار و آلوده كننده محیط زیست محسوب می شوند.

   مواد شیمیایی زاید و خطرناك كه روز به روز بر تنوع و تعداد آن ها افزوده می شود، تهدید بزرگی برای محیط زیست ما، كه ما به آن متكی هستیم، به شمار می رود. هر یك از ما با حفاظت و نگهداری صحیح و یا بكار نبردن و همچنین وارد نكردن آن ها در فاضلاب ها و خاك می توانیم خطر این گونه مواد را كاهش دهیم.