بویلر یا دیگ بخار عبارت است از یک مخزن بسته که در آن بخار آب جهت استفاده در خارج از آن توسط گرمای ناشی از احتراق سوخت تولید می‌شود. داخل دیگ بخار شامل دو بخش طرف آتش و طرف آب است. سطح گرمایی دیگ بخار به مجموع کلیه سطوح در طرف آتش دیگ بخار اطلاق می‌شود. تمام بخش‌های داخلی و تحت فشار یک دیگ بخار از آلیاژهای آهنی ساخته می‌شوند. دیگ‌های بخار از نظر نوع جنس به دو دسته چدنی و فولادی تقسیم‌بندی می‌شوند. دیگ بخار چدنی برای تولید بخار کم فشار ساخته می‌شود. اکثر دیگ‌های بخار از نوع فولادی هستند بویلرها را می توان بر اساس موارد زیر طبقه بندی کرد:

بر طبق جریان آب و گازهای داغ

1. لوله آب (water tube)
2. لوله آتش fire tube))

   در دیگ‌های لوله آب، آب جریان می یابد، از درون این لوله‌ها فراورده‌های احتراقی داغ عبور می كند؛ در دیگ‌های لوله آتش فراورده‌های احتراقی داغ عبور می كند كه توسط لوله‌های آب احاطه‌شده‌اند. برای یك پروژه مشابه پوسته خارجی، لوله‌های آتش دیگ‌ها خیلی بزرگ‌تر از پوسته لوله‌های آب دیگ‌ها است. فشارهای بالاتری را تهیه می‌کنند و جوابگوی تغییرات سریع بخار می‌باشند.

   لوله‌ها و بشکه‌های مورد استفاده در دیگ‌های لوله آب از لوله‌ها و بشکه‌ها مورد استفاده در دیگ‌های لوله آب از لوله‌ها و بشکه‌های دیگ‌های لوله آتش بسیار کوچک‌ترند و در فشارهای بالا به‌آسانی می توان از اندازه‌های کوچک‌تر بشکه‌ها استفاده نمود.

طبقه‌بندی بر طبق موقعیت كوره آن‌ها

1. درون سوز
2. برون سوز

   در دیگ‌های درون سوز شبکه‌ها و محفظه احتراق درون پوسته دیگ محدود است در صورتی كه در نوع دیگر آن كوره و شبکه‌ها بطور جداگانه از پوسته طراحی می شود.

طبقه‌بندی بر اساس مختصات اصلی

1. عمودی
2. افقی
3. مورب

طبقه‌بندی بر اساس كاركرد

1. ساكن
2. متحرك

طبقه‌بندی بر اساس گردش آب

1. چرخش طبیعی آب
2. چرخش اجباری (نیرویی)

طبقه‌بندی بر طبق فشار بخار آب

1. فشار كم
2. فشار متوسط
3. فشار بالا

انواع بویلر در صنعت

   انواع بویلر كه در صنعت به كار می‌روند و می توانند جز یكی از طبقه‌بندی یا چندین مورد از طبقه‌بندی‌های بالا باشد به شرح زیر است.

• بویلرهای مخزنی

   این نوع بویلرها شامل یک مخزن سربسته می‌باشند که انتقال حرارت در خارج از آن‌ها صورت گرفته و آب در داخل مخزن به بخار تبدیل می شود. راندمان بویلرهای مخزنی بسیار کم بوده و در حدود 30% است و فقط در مصارف صنعتی با میزان بخار کم استفاده می شوند.

• هیترهای گازی غیر مستقیم (Indirect Heater)

   از نوع fire tube می‌باشند و یکی از موارد استفاده آن‌ها گرم نمودن گاز طبیعی پس از فشارشکن (گاز شهری) است.

• هیترهای گازی مستقیم (Direct Heater)

   که به کوره پالایشگاهی نیز معروف بوده و از نوع Water Tube هستند. لوله‌ها بطور مستقیم در معرض شعله و حرارت هستند (تشعشع صورت می گیرد) و بخش کویل گونه که در معرض انتقال حرارت جابجایی می‌باشند.

• بویلرهای واکنش شیمیایی (راکتور)

   بویلر بازیاب حرارتی (Recovery Boiler) و استوانه‌ای شکل می‌باشند که در مجتمع‌های پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرند و کویل های حرارتی آن‌ها به‌صورت مارپیچی در صفحه می‌باشند.

• بویلرهای سیکل ترکیبی: (Heat Recovery Steam Generator)

   این بویلرها از نوع بازیاب می‌باشند و جهت استفاده از انرژی گازهای خروجی نیروگاه گازی (توربین گازی) استفاده می‌شوند نیروگاه سیکل ترکیبی در واقع ترکیبی است بین نیروگاه بخار و توربین گاز جهت افزایش راندمان کلی سیستم، در این نوع، بخش توربین گاز می‌تواند از سیستم جدا شده و خود مستقل کار کند.

• بویلرهای بازیافت (Recovery Boiler)

   که در بخش کوره‌های ذوب مورد استفاده قرار می‌گیرند. این بویلرها در مجتمع‌های ذوب فلزات در مسیر مستقیم مدار ذوب نصب می شوند و امکان جدایش آن‌ها از سیستم در حال کار وجود ندارد.

• بویلرهای زباله‌سوز: (Incinerator Boiler)

   هدف اصلی از بین بردن زباله‌های شهری و خانگی است ضمن اینکه با این عمل برق نیز تولید می‌شود. این بویلرها به تجهیزات اضافی قبل و بعد از بویلر نیاز دارند (جهت انباشت زباله و تخلیه خاکستر).

• بویلرهای زغال‌سنگ سوز (Coal Boiler):

   در این بویلرها نیز به دلیل استفاده از زغال‌سنگ به عنوان سوخت به تجهیزات جانبی قبل و پس از بویلر نیاز است.